Μεγάλη Παρασκευή: H κορύφωση του θείου Δράματος – Ημέρα Πένθους – Δείτε τα ελληνικά έθιμα

Λένα Γατσή

Μεγάλη Παρασκευή σήμερα  και φαίνεται πως το πένθος στη καρδιά μας, έχει φωλιάσει για άλλη μια χρονιά για τα καλά. Φέτος ειδικά, με την έξαρση του κορονοϊού και τα χιλιάδες θύματα ανά τον κόσμο, έχουμε έναν λόγο παραπάνω να πενθούμε.

Κάθε Μεγάλη Παρασκευή, όλη η ορθοδοξία, πενθεί για τον Ιησού Χριστό μας. Τον Σωτήρα, που ήρθε στην γη για να διδάξει σε όλη την ανθρωπότητα, την αγάπη, την αλληλεγγύη και την ταπεινότητα. Θυσιάστηκε για εμάς, έτσι ώστε να μας μάθει να αγαπούμε και να νοιαζόμαστε τον συνάνθρωπό μας, την φύση και τα ζώα.

Η φετινή Μεγάλη Παρασκευή είναι διαφορετική από τις προηγούμενες. Οι άνθρωποι, έχουν κλειστεί στα σπίτια τους με τον φόβο του κορονοϊού, να πλανάται στο μυαλό τους. Χιλιάδες θύματα ανά τον κόσμο και χιλιάδες οικογένειες, που θρηνούν τους ανθρώπους που χάσανε από αυτόν τον αόρατο εχθρό.

Ο κορονοϊός, φαίνεται πως είναι ένας σύγχρονος Γολγοθάς για τους ανθρώπους, ανεξαρτήτου θρησκείας. Και ο Ιησούς Χριστός, πενθεί μέσα του για άλλη μια φορά, για την ανθρωπότητα. Έχει στην αγκαλιά του όλους αυτούς τους ανθρώπους, που χάθηκαν εξαιτίας του κορονοϊού, ανεξαρτήτως της θρησκείας τους ή του χρώματός τους.

Η φετινή Μεγάλη Παρασκευή λοιπόν, είναι Ημέρα Πένθους, διότι την σημερινή ημέρα ο Ιησούς Χριστός σταυρώνεται και θυσιάζετε για τις δικές μας ψυχές. Κι εμείς, οι ταπεινοί του σύγχρονοι μαθητές, ακολουθούμε τις συμβουλές του και θυμόμαστε να αγαπάμε και να θυσιαζόμαστε για τα σημαντικά αυτής της ζωής. Για να καταφέρουμε να βγούμε νικητές.

Το σημερινό άρθρο, γράφτηκε με την ελπίδα να θυμηθούμε ή να μάθουμε την ιστορία της Μεγάλης Παρασκευής καθώς επίσης και την θρησκευτική παράδοση του Επιταφίου. Τέλος, θα μοιραστούμε μαζί σας μερικά Εγκώμια αλλά και τα Κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής που λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν ότι υπάρχουν. Δείτε παρακάτω:

Λίγα λόγια για την Μεγάλη Παρασκευή

Ο λαός λέει, ότι την Μεγάλη Παρασκευή ο καιρός είναι πάντα συννεφιασμένος και βροχερός, διότι και ο ουρανός κλαίει την θυσία του Θεανθρώπου. Η Μεγάλη Παρασκευή, είναι ημέρα απόλυτης αργίας και νηστείας.

Οι άνθρωποι, δεν δουλεύουν έτσι ώστε να πενθήσουν την θυσία του Ιησού Χριστού. Η Μεγάλη Παρασκευή, είναι η μέρα όπου ο Ιησούς Χριστός δέχεται την προδοσία από τον Ιούδα και συλλαμβάνεται.

Δικάζετε από τους Αρχιερείς οι οποίοι είχαν πληρώσει 30 αργύρια στον Ιούδα, με σκοπό να τον προδώσει. Κι εκείνος το έκανε. Είναι η μέρα όπου κορυφώνονται τα Πάθη του Χριστού και γίνεται η σταύρωση Του.

Την Παρασκευή λοιπόν, ο Ιησούς δέσμιος από τον Καϊάφα στέλνεται στον Πόντιο Πιλάτο ο οποίος ήταν ηγεμόνας της Ιουδαίας. Ο Πόντιος Πιλάτος Τον ανέκρινε με πολλούς τρόπους και ομολόγησε και ο ίδιος ότι ο Ιησούς Χριστός ήταν αθώος. Παρόλα αυτά, για να ευχαριστήσει τους Ιουδαίους τον καταδίκασε σε θάνατo.

Τον μαστίγωσαν σαν δραπέτη δούλο τον Δεσπότη των όλων και τον πήγε στην σταύρωση. Από εκεί και πέρα, ο Ιησούς γυμνώνεται, φοράει κόκκινη χλαμύδα και αγκάθινο στεφάνι, κρατάει κάλαμο για σκήπτρο, προσκυνάτε χλευαστικά, φτύνεται και δέχεται χτυπήματα στο πρόσωπο και στο κεφάλι.

Μετά φορώντας και πάλι τα ρούχα του, κουβαλάει τον Σταυρό ανεβαίνοντας στον Γολγοθά όπου ήταν και το σημείο της καταδίκης του και τον τοποθετούν ανάμεσα σε δυο ληστές. Εκεί, δέχεται βλασφημίες από αυτόν που τον συνόδευαν μέχρι τον Γολγοθά, μυκτηρίζεται από τους αρχιερείς και του δίνεται να πιει ξύδι ανακατεμένο με χολή αντί για νερό, όταν τους είπε ότι διψάει.

Σε πολλές περιοχές της Ελλάδος, την Μεγάλη Παρασκευή πίνουν μια κουταλιά ξύδι και βράζουν σαλιγκάρια για να πιουν τον ζωμό τους (χολή) .

Οι Εκκλησιαστικές Λειτουργίες της Μεγάλης Παρασκευής 

Από το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, οι καμπάνες σε όλη την χώρα χτυπούν πένθιμα. Οι Εκκλησιές κατακλύζονται από κόσμο. Μέχρι λίγο πριν τις 11 το πρωί, τελείται η λειτουργιά των Μεγάλων Ωρών όπου γυναίκες κλαίνε και πενθούν για τον Ιησού Χριστό ενώ παράλληλα, προσκυνούν και δίνουν φόρο τιμής στον Θεάνθρωπο.

Επίσης το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, πραγματοποιείται και ο στολισμός του Επιταφίου από γυναίκες. Το μεσημέρι ο Χριστός αποκαθηλώνεται και τοποθετείτε στον Επιτάφιο για να γίνει η περιφορά του το βράδυ. Πριν την αποκαθήλωση ψάλλεται ο Εσπερινός της Μεγάλης Παρασκευής.

Πολλοί μπορεί να μην το γνωρίζουν, όμως Επιτάφιος, ονομάζεται ένα ύφασμα στο οποίο πάνω του έχει κεντηθεί το πρόσωπο του Ιησού Χριστού και τοποθετείται στο Ιερό Κουβούκλιο.

Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής ψάλλεται ο όρθρος του Μεγάλου Σαββάτου που κάνει λόγο για την ταφή του Κυρίου από τους Ιωσήφ και Νικόδημο και την κάθοδο της ψυχής Του στον Άδη. Τα σχετικά τροπάρια ειναι τα: «Ο ευσχήμων Ιωσήφ…», και «Ότε κατήλθες προς τον θάνατον…» .

Όταν ο Κύριος απέθανε, το σώμα Του μπήκε στον τάφο, η δε ψυχή του ενωμένη με την Θεότητά του κατήλθε στον Άδη και αφού τον νίκησε απελευθέρωσε τις ψυχές. Και την τρίτη ημέρα ενώθηκε και πάλι η Ψυχή με το Σώμα και το Σώμα Ανέστη εκ Νεκρών. Έτσι νικήθηκε ο Άδης και ο θάνατος.

Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας, ψάλλονται και τα γνωστά Εγκώμια. Είναι μικρά τροπάρια ιδιαίτερα αγαπητά στον λαό, τα οποία γράφτηκαν από άγνωστο ποιητή. Τα πιο γνωστά είναι: «Η ζωή εν τάφω…», «Άξιον εστί μεγαλύνειν…», «Αι γενεαί πάσαι…» και «Ω γλυκύ μου Έαρ…» .

Στη συνέχεια γίνεται η γνωστή περιφορά του Επιταφίου εκτός του ναού, στην περιοχή της κάθε Ενορίας. Οι άνθρωποι, ακολουθούν τον Επιτάφιο, κρατώντας φαναράκια και κεριά.

Όταν ο Επιτάφιος επιστρέψει στην Εκκλησία, διαβάζεται περικοπή από το Ευαγγέλιο του Ματθαίου (κζ’ 62-66): Ιερείς και Φαρισαίοι πηγαίνουν στον Πόντιο Πιλάτο και του ζητούν άδεια για να σφραγίσουν τον τάφο Του. Θυμήθηκαν ότι ο Ιησούς είχε αναφέρει παλιότερα ότι σε 3 μέρες θα Αναστηθεί και ο Πόντιος Πιλάτος, τους δίνει την άδεια.

Ελληνικά έθιμα

Σε μερικές περιοχές της Ελλάδας, φτιάχνουν ομοιώματα του Ιούδα και στη συνέχεια είτε τον καίνε είτε τον πυροβολούν. Επίσης, πολλοί την Μεγάλη Παρασκευή επισκέπτονται τους τάφους των δικών τους ανθρώπων ή πραγματοποιούν εκταφή αν έχει περάσει το απαιτούμενο χρονικό όριο.

Άλλο ένα έθιμο που λαμβάνει χώρα την Μεγάλη Παρασκευή είναι και το να πίνουν μια κουταλιά ξύδι και να βράζουν σαλιγκάρια για να πιουν τον ζωμό τους (χολή) , οι Χριστιανοί.

Σκιάθος: Στη Σκιάθος αλλά και σε όλες τις περιοχές όπου ακολουθούν το Αγιορείτικο τυπικό, η περιφορά του Επιταφίου γίνεται τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου.

Ναύπακτος: Στην Ναύπακτο η περιφορά του Επιταφίου, συνοδεύεται από ρίψη πυροτεχνημάτων στον λιμάνι, σαν φόρο τιμής στον μπουρλοτιέρη Ανεμογιάννη που προσπάθησε να πυρπολήσει την τουρκική ναυαρχίδα.

Κέρκυρα: Η περιφορά του Επιταφίου ξεκινά από το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής και συγκεκριμένα από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Παλαιό Φάληρο.

Μέχρι τις 9:30 το βράδυ, κάθε ενορία ξεκινά την περιφορά συνοδεύοντας την με μουσική από την μπάντα της ενορίας, χορωδίες και τους πιστούς. Τελευταίος, βγαίνει ο Επιτάφιος της Μητρόπολης.

Θράκη: Στην Θράκη πραγματοποιείται το “κάψιμο του Ιούδα” . Νέοι πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και ζητούν από τους νοικοκύρηδες κλαδιά. Τη Μεγάλη Παρασκευή, μετά την περιφορά του Επιταφίου, βάζουν φωτιά στα κλαδιά και καίνε το ομοίωμα του Ιούδα το οποίο είχαν φτιάξει από την προηγούμενη μέρα.

Νέα Πέραμο, Καβάλας: Και στη συγκεκριμένη περιοχή καίνε ένα ομοίωμα του Ιούδα. Μόνο που εκεί, κάθε σπίτι έχει κατασκευάσει ένα δικό του ομοίωμα και όταν περνάει ο Επιτάφιος μπροστά από τα σπίτια τους, οι νοικοκύρηδες βάζουν φωτιά στο ομοίωμά του.

Καμίνι, Ύδρας: Στη συγκεκριμένη περιοχή ο Επιτάφιος μπαίνει στη θάλασσα και μέσα από την θάλασσα διαβάζεται η  Ακολουθία του.

Ζάκυνθος: Στην Ζάκυνθο, το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής, οι  πιστοί συμμετέχουν στην περιφορά του Επιταφίου που διασχίζει όλη την πόλη. Στις 2 μ.μ. στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου του Μώλου εκτός από τον Εσταυρωμένο λιτανεύεται και η εικόνα της «Mater Dolorosa», δηλαδή της Παναγίας του Πάθους.

Η λιτανεία περνάει σχεδόν όλη την πόλη και επιστρέφει στην πλατεία Σολωμού, όπου, πάνω σε βάθρο, ο Μητροπολίτης ευλογεί τον κλήρο και το λαό με τον Εσταυρωμένο. Η λιτανεία καταλήγει στον ίδιο ναό, όπου γίνεται ο Ιησούς τοποθετείτε και πάλι στον Επιτάφιο.

Αμοργός: Στην Αμοργό προσφέρονται ψωμί, ελιές και νηστίσιμα γλυκά και κατά τη διάρκειας της περιφοράς, οι γυναίκες ραίνουν τον Επιτάφιο με αρώματα.

Ίος: Στην Ίο, μετά την Αποκαθήλωση οι νέοι, παίζουν το παιχνίδι με τις “μπάλες” . Είναι ένα παιχνίδι με μικρές κόκκινες, και πράσινες σιδερένιες μπάλες. Κατά την περιφορά των Επιτάφιων από τις δυο ενορίες του νησιού, γυναίκες και κoρίτσια τραγουδούν σε χορωδίες.

Πλάκες, Μήλου: Στις Πλάκες της Μήλου, το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης.

Πάρος: Η περιφορά του Επιταφίου κάνει 15 στάσεις. Σε κάθε στάση φωτίζεται και ένα σημείο του βουνού. Τα παιδιά ντυμένοι Ρωμαίοι στρατιώτες και μαθητές του Χριστού κάνουν αναπαράσταση την είσοδο Του στα Ιεροσόλυμα, την προσευχή στο Όρος των Ελαιών, το Μαρτύριο της Σταύρωσης και την Ανάσταση.

Πύργος, Σαντορίνης: Μετά την Αποκαθήλωση βγαίνει το “Τάνταλο” στους δρόμους του χωριού για να μεταφέρει το πένθιμο νέο. Οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα και κατά τη περιφορά οι γυναίκες ραίνουν τον Επιτάφιο με ροδόνερο.

Σύρος: Oι Καθολικοί επιτάφιοι συναντώνται με τους Ορθόδοξους μετά το τέλος της περιφοράς στην κεντρική πλατεία Μιαούλη. Στη συνέχεια, ακολουθεί κατανυκτική δέηση και ψάλλονται τροπάρια της Μεγάλης Παρασκευής από τη χορωδία του Αγίου Νικολάου και Ιεροψάλτες.

Τήνος: Εκεί οι περιφορές των Επιτάφιων καταλήγουν στην μαρμάρινη εξέδρα με εξαίρεση τον Επιτάφιο του Αγίου Νεκταρίου που καταλήγει μέσα στη θάλασσα, στην περιοχή Καλάμια στα Κιόνια.

Άγιο Πνεύμα Σερρών: Στη μονή του Προφήτη Ηλία, στο Άγιο Πνεύμα Σερρών πάνω σε ένα λόφο, γίνεται αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης.

Αγρίνιο: Στο Αγρίνιο, πραγματοποιείται το έθιμο των “χαλκουνιών” . Αυτοσχέδιες εκρηκτικές κατασκευές με μπαρούτι κι ένα φιτίλι στο άκρο που η ιστορία τους ξεκινά από όταν οι Βραχωρίτες (τωρινοί Αγρινιώτες) άναβαν αυτές τις κατασκευές για να απομακρύνουν τους αλλόθρησκους.

Τα Κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής 

Τα Κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένα. Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα Κάλαντα τα οποία μεταφέρουν χαρούμενα γεγονότα, τα Κάλαντα της Αγίας Παρασκευής έχουν πένθιμο χαρακτήρα.

Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής λοιπόν, ομάδες παιδιών πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν «Σήμερα μαύρος ουρανός», γνωστό και ως «Μοιρολόι της Παναγίας» . Σε πολλές περιοχές, τα κoρίτσια κρατούν ένα στεφάνι στολισμένο με λουλούδια της εποχής το οποίο στη συνέχεια το τοποθετούν στον Επιτάφιο.

Ακολουθούν τα Τροπάρια

Ο ευσχήμων Ιωσήφ

από του ξύλου καθελών

το άχραντόν σου σώμα,

σινδώνι καθαρά

ειλήσας και αρώμασιν,

εν μνήματι καινώ

κηδεύσας απέθετο.

Ότε κατήλθες προς τον θάνατον,

η ζωή η αθάνατος,

τότε τον άδην ενέκρωσας

τη αστραπή της Θεότητας·

ότε δε και τους τεθνεώτας

εκ των καταχθονίων ανέστησας,

πάσαι αι δυνάμεις

των επουρανίων εκραύγαζον·

Ζωοδότα Χριστέ

ο Θεός ημών, δόξα σοι.

Ακολουθούν τα Εγκώμια

Ἡ ζωὴ ἐν τάφῳ, κατετέθης Χριστέ, καὶ Ἀγγέλων στρατιαὶ ἐξεπλήττοντο συγκατάβασιν δοξάζουσαι τὴν σήν.
Ἡ ζωὴ πῶς θνῄσκεις; πῶς καὶ τάφῳ οἰκεῖς; τοῦ θανάτου τὸ βασίλειον λύεις δέ, καὶ τοῦ ᾅδου τοὺς νεκροὺς ἐξανιστᾶς.
Μεγαλύνομέν σε, Ἰησοῦ Βασιλεῦ, καὶ τιμῶμεν τὴν Ταφὴν καὶ τὰ Πάθη σου, δι’ ὧν ἔσωσας ἡμᾶς ἐκ τῆς φθορᾶς.

Ἄξιον ἐστι, μεγαλύνειν σε τὸν Ζωοδότην, τὸν ἐν τῷ Σταυρῷ τὰς χεῖρας ἐκτείναντα, καὶ συντρίψαντα τὸ κράτος τοῦ ἐχθροῦ.
Ἄξιον ἐστι, μεγαλύνειν σε τὸν πάντων Κτίστην· τοῖς σοῖς γὰρ παθήμασιν ἔχομεν, τὴν ἀπάθειαν ῥυσθέντες τῆς φθορᾶς.

Αἱ γενεαὶ πᾶσαι, ὕμνον τῇ Ταφῇ σου, προσφέρουσι Χριστέ μου.
Καθελὼν τοῦ ξύλου, ὁ Ἀριμαθαίας, ἐν ταφῶ σε κηδεύει.
Μυροφόροι ἦλθον, μύρα σοι Χριστέ μου, κομίζουσαι προφρόνως.

Ὢ γλυκύ μου ἔαρ, γλυκύτατόν μου Τέκνον, ποῦ ἔδυ σου τὸ κάλλος;
Θρῆνον συνεκίνει, ἡ πάναγνός σου Μήτηρ, σοῦ Λόγε νεκρωθέντος.
Γύναια σὺν μύροις, ἥκουσι μυρίσαι, Χριστὸν τὸ θεῖον μύρον.
Θάνατον θανάτῳ, σὺ θανατοῖς Θεέ μου, θείᾳ σου δυναστείᾳ.

© Απαγορεύεται η αναδημοσίευση χωρίς την γραπτή άδεια του εκδότη

• Μεγαλη Εβδομαδα
• Πάσχα