Πολύς λόγος γίνεται τις τελευταίες ώρες για τη σύσταση των δασών στις περιοχές που επλήγησαν σε ανυπολόγιστο βαθμό από τις φωτιές. Αρκετοί μιλούν για τα πεύκα και το πόσο επικίνδυνα μπορεί να αποβούν σε μια κατοικημένη περιοχή. Ιδίως αν συνδυάζονται με πυκνή βλάστηση γύρω τους και με άλλα στοιχεία χλωρίδας που «προωθούν» τη φωτιά. Επειδή όλοι μας έχουμε απορίες και αναρωτηθήκαμε για ποιο λόγο πάμε και τα φυτεύουμε, αφού είναι τόσο επιζήμια, ρωτήσαμε μια ειδικό για αυτά τα όμορφα και συνάμα θανατηφορά σε περίπτωση φωτιάς δέντρα.
Η Πολυξένη Χαντζή έκανε το μεταπτυχιακό της πάνω σε αυτό το κομμάτι και έχει να μας πει πολλά ενδιαφέρονται για τα πεύκα.
Ισχύει ότι τα πεύκα σε κατοικημένες περιοχές είναι πολύ επικίνδυνα; Πολλοί ισχυρίζονται ότι τα πεύκα με την ρητίνη που έχουν μέσα τους, το εύφλεκτο κολωφόνιο και τις βελόνες, τα φύλλα τους, αποτελούν αληθινή βόμβα. Ισχύει ή είναι υπερβολή να πει κανείς κάτι τέτοιο;
Γενικότερα, τα αειθαλή δένδρα ασκούν θετική επίδραση στο αστικό κλίμα. Μετριάζουν την θερμοκρασία του αέρα μέσω του φυλλώματος τους που συγκρατεί ένα μεγάλο μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας, συγκρατούν την υγρασία του εδάφους, δεσμεύουν σκόνη και αέριους ρύπους και τέλος συμβάλλουν στην μείωση του θορύβου , ασκώντας ηχομονωτική επίδραση.
Όσον αφορά τα πεύκα που ανήκουν στην οικογένεια των κωνοφόρων, μπορούν να θεωρηθούν επικίνδυνα σε κατοικήσιμες περιοχές, όταν υπάρχει πυκνή φύτευση και το ύψος τους ξεπερνά τα 2-3 μέτρα. Η κόμη τους είναι ιδιαίτερα εύφλεκτη, ειδικά όταν πνέουν ισχυροί άνεμοι και προκαλούν το τυπικό δείγμα πυρκαγιάς της κόμης όπου προκλήθηκε πρόσφατα στην συνοικία Μάτι. Η ρητίνη ή ρετσίνη στην πιο ειδική χρήση του όρου όντως αποτελεί μια επικίνδυνη υγρή ένωση που αποτελείται από υδρογονάνθρακες και εμφανίζεται σε σημαντικές ποσότητες στα είδη των χαλέπιους πεύκη (Pinus halepensis) και δευτερευόντως στην τραχεία πεύκη (Pinus brutia).
Επίσης εύφλεκτα είναι και τα αιθέρια έλαια θάμνων που συνυπάρχουν με τα πεύκα και με άλλα είδη βλάστησης σε κατοικημένες περιοχές. Εδώ θα ήθελα να αναφέρω ότι από μόνα τους τα είδη των πεύκων δεν αποτελούν παράγοντα εξάπλωσης μιας πυρκαγιάς σε μία κατοικημένη περιοχή. Παράμετροι όπως η ταχύτητά του ανέμου που πνέει εκείνη την στιγμή , η κλίση του εδάφους, το υψόμετρο και ιδιαίτερα η διεύθυνση του ανέμου είναι παράγοντες που δρούν συνδυαστικά με το είδος των πεύκων που υπάρχουν για την εξάπλωση μιας πυρκαγιάς.
Όταν σε μια περιοχή αρχίσει μια πυρκαγιά, εάν δεν πνέει άνεμος, τότε η πυρκαγιά θα επεκταθεί περίπου ομόκεντρα γύρω από το σημείο έναρξής της. Εάν επικρατεί άνεμος, η πυρκαγιά θα επεκταθεί κυρίως προς τη διεύθυνση του ανέμου και λιγότερο στην αντίθετη με αυτόν διεύθυνση, ενώ, εάν ο άνεμος ξαφνικά αλλάξει διεύθυνση, τότε η πυρκαγιά θα επεκταθεί προς τη νέα διεύθυνση του ανέμου.
Η φωτιά από μόνη της δημιουργεί ωστικά ανοδικά κύματα αέρα, γι’ αυτό ποτέ δεν πρέπει να υποεκτιμούνται οι συνθήκες του αέρα, αλλά να μελετάται προσεκτικά κάθε αιφνίδια αλλαγή του . Είναι πολύ σημαντικό να αναφέρουμε εδώ ότι η χωρίς προηγούµενο, οικοπεδοποίηση κάθε διαθέσιµης έκτασης στις περιαστικές περιοχές μέσα στα πεύκα, η έλλειψη δασικού κτηµατολογίου, τα κενά των νόµων, η απροθυµία των Αρχών για λήψη ριζικών µέτρων, και οι συνεχείς νοµιµοποιήσεις αυθαιρέτων αύξησαν τα ποσοστά πυρκαγιάς.
Και όµως, µέσα και γύρω από τα πευκοδάση , δίνονται διαρκώς άδειες οικοδόµησης, χωρίς να απαιτείται αντιπυρική µελέτη, χωρίς να εξηγεί κανείς στους ανυποψίαστους πολίτες τους κινδύνους που διατρέχουν.
Γιατί η Ελλάδα έχει γεμίσει πεύκα; Είναι μόνο για αισθητικούς λόγους και επειδή είναι ολιγαρκή ή υπάρχει και άλλος λόγος;
Σε καμία περίπτωση δεν είναι αισθητικοί οι λόγοι που τα πεύκα έχουν υψηλότερους πληθυσμούς έναντι άλλων φυλλοβόλων ή αείφυλλων. Τα πεύκα , έχουν αναπτύξει μηχανισμούς και προσαρµογές , δηµιουργώντας µια ιδιόµορφη βλάστηση εξαιρετικής αντοχής στις πυρκαγιές: την πυρόφυτη βλάστηση. Ταυτόχρονα οι σπόροι είναι οικονομικοί και η ανάπτυξη τους είναι ταχεία. Αποτελούν ενεργητικά πυρόφυτα φυτά τα οποία ονομάζονται αλλιώς θερµόβια πεύκα ( με εύκολη αναγέννηση), ιδίως η χαλέπιος, που µαζί µε την τραχεία και την κουκουναριά σχηµατίζουν τα µεσογειακά πευκοδάση µας.
Σε όλα σχεδόν τα φυτά, οι ώριµοι καρποί πέφτουν στο έδαφος, στα θερµόβια πεύκα, όµως, το 30% των ώριµων κώνων παραµένει κλειστό στο δέντρο από 5 ως και 10 χρόνια. Αν ξεσπάσει πυρκαγιά, διεγείρονται ειδικοί µηχανισµοί και τα κουκουνάρια ανοίγουν, διασκορπίζοντας µερικές χιλιάδες σπόρους σε έκταση 4 στρεµµάτων γύρω από κάθε δέντρο. Καθώς τα δέντρα βρίσκονται σε αποστάσεις µικρότερες από 10 µέτρα µεταξύ τους, φαντάζεστε την πυκνότητα των νέων φυτών…
Ισχύει ότι ένα μεικτό δάσος, είναι ανθεκτικότερο στην πυρκαγιά;
Δεν νομίζω ότι η μίξη ανθεκτικών και λιγότερων ανθεκτικών φυτών στο τέλος μιας πυρκαγιάς θα περισώσει το δάσος. Ένα δάσος για να διασωθεί ( όσο μπορεί) θα πρέπει να αποτελείται από φυτά ανθεκτικά στην υπερθέρμανση του εδάφους. Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν πληθώρες εργασίες που εξετάζουν και προσπαθούν να απομονώσουν από ορισμένα φυτά γενετικά χαρακτηριστικά που είναι ανθεκτικά στις υψηλές θερμοκρασίες και συμβάλλουν στην “αντιπυρική” συμπεριφορά του είδους, τα οποία θα μπορέσουν να χρησιμοποιηθούν στις αναδασώσεις.
Ποια δέντρα θεωρείτε ότι είναι πιο σωστό να υπάρχουν σε κατοικημένες περιοχές;
Αρχικά φύτευση πολλαπλών σειρών κυπαρισσιού στα πρανή των δρόμων και στις άκρες των αντιπυρικών ζωνών αποτελεί μια ασφαλή λύση συγκριτικά με τα πεύκα που χρησιμοποιήθηκαν στην Λ. Μαραθώνος μέχρι σήμερα. Προτείνεται ότι με το κατάλληλο πλάτος ζώνης κυπαρισσιών εμποδίζεται η πτήση από τις καύτρες ενώ πιθανολογείται ότι η πυκνή σκιά τους μαζί με παραγωγή αλληλοπαθητικών ουσιών αποτρέπει την ανάπτυξη υπόροφης βλάστησης. Ο πυκνός τους βελονοτάπητας δεν ξηραίνεται εύκολα, έχει χαμηλότερη αναλογία οξυγόνου προς καύσιμη ύλη από εκείνο των πεύκων και συνεπώς καίγεται δυσκολότερα.
Έτσι, με κατάλληλη σχεδίαση είναι δυνατό να εμποδιστεί η μετάδοση της πυρκαγιάς από τη μία στην άλλη πλευρά της αντιπυρικής ζώνης.
Μέσα στις κατοικήσιμες περιοχές:
ΨΕΥ∆ΑΚΑΚΙΑ Robinia pseudoacacia Leguminosae: Αντιδιαβρωτικη χρήση, Αναδασώσεις σε αμμώδη εδάφη.
Acacia floribunda: Χρησιμοποιείται ως ανεμοθραύστης, για έλεγχο της διάβρωσης μετά από πυρκαγιές.
ΓΑΖΙΑ Acacia farnesiana Φυλλοβόλος: Κατάλληλη για χρήση σε ξηροθερμικές συνθήκες. Σε παραθαλάσσιες τοποθεσίες, κατάλληλη στον αστικό ιστό.
* Η Πολυξένη Χαντζή έχει κάνει M.Sc In Agricultural Engineering στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
