Μια μαία, μια γέννα στα Χανιά που κινητοποίησε τον Μακάριο της Κύπρου, και ένα νεογνό 800γρ. που ανατράφηκε στην τσέπη της… ποδιάς της!
Της Κορίνας Καφετζοπούλου
«Πριν γράψετε το θέμα σας, κάντε το κόπο να διαβάσετε το βιβλίο» επέμενε η κ. Δέσποινα Χανιωτάκη, «θα μάθετε πολλά για το επάγγελμα της μαμής».
Και πραγματικά αυτή η μαμή, από τις παλιές αλλά τις “σπουδαγμένες”, που έδωσε τη ζωή της, πάνω στη ξένη γέννα και δεν “έχασε” πότε ούτε παιδί, ούτε μητέρα, είχε δίκιο.
Όταν την άκουσα να εξιστορεί τη δική της ιστορία και να μου μεταφέρει εικόνες από το παρελθόν διαπίστωσα για άλλη μια φορά την αντοχή και την κράση των παλαιών γυναικών, αλλά και τις συνθήκες ζωής όχι μιας αλλά πολλών γενεών. Ούτε ιατρική παρακολούθηση, ούτε υπέρηχοι, ούτε επισκληρίδιος, ούτε χιλιάδες εξετάσεις, ούτε τίποτα.
Αυτομάτως θυμήθηκα διηγήσεις του παρελθόντος, ιστορίες που μου έλεγε η μάνα μου, αλλά και άλλες γυναίκες.
«Τα παλιά τα χρόνια όταν οι γυναίκες έβλεπαν μια έγκυο έκαναν το σταυρό τους . Ήξεραν ότι όταν έρθει η κρίσιμη ώρα, η επίτοκος «είναι με το ένα πόδι μέσα στον τάφο».
Αυτήν ακριβώς την έκφραση χρησιμοποιούσαν, ίσως την έχετε ακούσει.
Διότι ο τοκετός ήταν μια πολύ δύσκολη «υπόθεση» τόσο για τη μητέρα όσο και για το παιδί.
Αυτός ήταν και ένας από τους λόγους που έκαναν και πολλά παιδιά τότε. Δεν ήξεραν αν θα ζήσουν όλα, ενώ υψηλά ήταν και τα ποσοστά θνησιμότητας των ίδιων των γυναικών.
Δεν ήξεραν (πολλές φορές δεν είχαν και το δικαίωμα) να προστατεύσουν το σώμα τους. Στην ελληνική επαρχία έχουν υπάρξει γυναίκες που έφτασαν και ξεπέρασαν τις 10 γέννες ενώ υπάρχει και περίπτωση γυναίκας από τα Χανιά με 19 γέννες!
Η κ. Δέσποινα την ξεγέννησε. Δε θα ξεχάσει τον τρόμο της για την υγεία της επιτόκου – η οποία γέννησε μια χαρά – αλλά και ότι αυτή η γέννα έγινε θέμα στον αθηναϊκό τύπο ενώ μέχρι και ο μακαριστός Μακάριος από την Κύπρο είχε προσφέρει βοήθεια οικονομική στην οικογένεια!
«Άλλες δεν ήξεραν ούτε την περίοδο τους να υπολογίσουν. Μια ήρθε να γεννήσει το 13ο παιδί. Τελευταία περίοδο είχε στα 14, μετά ήταν συνέχεια έγκυος και λεχώνα»
Οι ζωές στα χέρια της μαμής
Τις ζωές της γυναίκας και του μωρού, τις κρατούσε στα χέρια η μαμή, πρώτα η «πρακτική» και μετά όσες σπούδασαν πάνω σε αυτό το αντικείμενο. Η μαμή δεν ήταν ένα τυχαίο πρόσωπο, ήταν ένα σεβάσμιο πρόσωπο πάνω από τον παπά και το δάσκαλο. Και όταν η μαμή πέθαινε στα χωριά έπεφτε μεγάλο πένθος.
Μια τέτοια εικόνα σημάδεψε και τη ζωή της κ. Δέσποινας Χανιωτάκη. Ήταν πολύ μικρή 3-4 χρονών, ακόμα δεν γνώριζε ότι η «χαρά της γέννας» είχε σημαδέψει και τη δική της οικογένεια.
Ένα κερί για κάθε παιδί
«Με τη μητέρα μου είχαμε πάει στην κηδεία μιας γριάς μαμής στο Θραψανό. Μπορεί να ήταν και 100 χρονών. Οσο ζω δε θα ξεχάσω τα πολλά αναμμένα κεριά που έβλεπα ότι άναβαν μαυροφορεμένες γυναίκες. Ήταν χειμώνας, νύχτα, έκανε κρύο και τα παράθυρα κλειστά. Και το δωμάτιο φωτιζόταν. Μια γυναίκα άναβε τρία κεριά, άλλη τέσσερα, άλλη εφτά, άλλη παραπάνω…
-Γιατί μαμά ανάβουν τόσα πολλά κεριά; τη ρώτησα.
– Γιατί παιδί μου, τόσα είναι τα παιδιά μου ξεγέννησε αυτή η γυναίκα σε κάθε μάνα, και έτσι δείχνουν το σεβασμό τους και την αγάπη τους, μου απάντησε.
-Όταν μεγαλώσω και εγώ μαμή θα γίνω, είπα και εγώ!» Ήταν το γραφτό της .
Μεγαλώνοντας θα μάθει ότι πάνω στη γέννα χάθηκε, η γιαγιά της, η μητέρα της μαμά της, που έμεινε ορφανή από τα δύο, αλλά και η θεία της.
Θα ακούσει τον πατέρα της να λέει, για το χαμός της αδερφή του, μόλις 22 ετών, που πέθανε στον πρώτο της τοκετό από επιλόχειο πυρετό. Και μετά τον αγώνα για να μεγαλώσει το ορφανό.
Δύσκολα χρόνια φτωχά, τις πόρτες χτυπάγανε για να βρουν λεχώνα να το θηλάσει ή κατσίκα να κάνει λίγο γάλα.
Με αυτά τα βιώματα μετά το λύκειο η κ. Δέσποινα δίνει εξετάσεις στη σχολή Μαιών Βασίλισσα Φρειδερίκη στο Μαιευτήριο Αλεξάνδρα στη Βασιλίσσης Σοφίας , λίγο μετά το 1960. Περνάει δεύτερη και ξεκινάει την σκληρή εκπαίδευση της, την οποία δεν άντεχαν, όσες λίγες επέλεγαν να ασκήσουν αυτό το δύσκολο επάγγελμα αυξημένης ευθύνης. Το ρίσκο της εγκυμοσύνης ήταν τόσο μεγάλο που οι μαίες διδάσκονταν μέχρι και την «αεροβάπτιση»!
«Κάθε φορά που ξεγεννούσα έκλαιγαν τα μάτια μου. Πριν μπω στο χειρουργείο έκανα τον σταυρό μου, και ο πατέρας μου από το σπίτι την προσευχή του. Ακόμα και σήμερα όταν βλέπω έγκυο χτυπά δυνατά η καρδιά μου».
Διότι η μαμή δεν είναι όπως σήμερα. Παρά το γεγονός ότι ο κανονισμός για τα καθήκοντά τους ήταν αυστηρός, τα έκαναν όλα μέχρι και επικίνδυνες επεμβάσεις και αντικαθιστούσαν ακόμα και το γυναικολόγο, τον οποίο ενίοτε άμα δεν τον έβρισκαν ζητούσαν τη βοήθεια της αστυνομίας (!) για να το κάνει, προκειμένου να σωθεί γυναίκα και μωρό.
Μερικές φορές ήξεραν και καλύτερα από το γιατρό (!). Τη δεκαετία του 60 στο νοσοκομείο Χανίων όπου και διορίστηκε η κ. Δέσποινα , ήταν μόνο ένας γιατρός. Πού να προλάβαινε τόσα περιστατικά και τόσες γέννες – όλες σχεδόν νύχτα!
Ήταν επίσης τα έμπιστα πρόσωπα των γυναικών. Έκαναν και άλλες επεμβάσεις όπως παρθενορραφές αλλά και αποξέσεις . Ήταν που μεσουρανούσε το έθιμο «με το σεντόνι». Επεμβάσεις για τις οποίες δε μίλησαν ποτέ στη ζωή τους, σεβόμενες το απόρρητο. Ούτως ή άλλως αυτά δεν είναι θέματα για κουτσομπολιό.
Το τι θα αντιμετώπιζε η κ. Δέσποινα Χανιωτάκη θα το καταλάβαινε από την εκπαίδευσή της, στις αίθουσες τοκετού και στο θάλαμο των πρόωρων και των εξώγαμων του Αλεξάνδρας. Ναι (!) για τα εξώγαμα υπήρχε ξεχωριστός θάλαμος όπου κατά καιρούς τα βρέφη ήταν πολλά.
Και μετά ως επαγγελματίας. Διότι οι μαίες έπρεπε να τα βάλουν με «θεούς και δαίμονες (!)» ακόμα και με τις παλαιές αντιλήψεις (για την κατάργηση της φασκιάς αγώνας δόθηκε στα αγροτικά ιατρεία), την πρακτική μαία αλλά και ολόκληρες τις τοπικές κοινωνίες, που έβλεπαν μικρά κοριτσόπουλα με τις στολές τους, τα οποία έπρεπε να εμπιστευτούν.
Έπρεπε να μάθουν τα στοιχειώδη ακόμα και τους κανόνες υγιεινής και χιλιάδες άλλα που ο νους τώρα δε βάζει και κυρίως να αναπτυχθεί εμπιστοσύνη μεταξύ της γυναίκας και της μαίας . Όλες τις εμπειρίες της ζωής της ως μαμή –αυτή η γλυκομίλητη γυναίκα- τις αποτύπωσε σε ένα μικρό βιβλίο 66 σελίδων.
Σελίδες που δείχνουν τις εικόνες μιας άλλης εποχής που ευτυχώς έφυγε ανεπίστρεπτη, διότι ταλαιπώρησε πάρα πολύ την Ελληνίδα.
Μαμή, νονά, κουμπάρα, μητέρα
Η μαμή δεν ήταν μόνο όλα αυτά. Ήταν επίσης νονά και κουμπάρα αλλά και μητέρα ξένων μωρών.
Εκτός από τις αεροβαπτίσεις που έκανε η κ. Δέσποινα δίνοντας μάλιστα και το όνομά της , σε πρόωρα έκανε μέχρι και γάμους.
Εκείνη την εποχή τη δήλωση γέννησης τη δίνανε, την ημέρα εξόδου από το νοσοκομείο. Αν δεν υπήρχε γάμος γραφόταν το παιδί «ως αγνώστου πατρός» και η ρετσινιά του «μπάσταρδου» το συνόδευε μια ζωή.
Μια φορά λοιπόν έκανε το γάμο ενός ζευγαριού στο εκκλησάκι του νοσοκομείου διοργανώνοντας όλα τα διαδικαστικά για να φέρει το παιδί το όνομα του πατέρα του.
Έκανε πολλά η κύρια Δέσποινα για τις γυναίκες που έπεσαν στα χέρια της διότι αγαπούσε πολύ τη δουλειά της.
Περιέθαλπτε και κοριτσόπουλα που πήγαιναν με την κοιλιά στο στόμα ή τα συμβούλευε διότι τότε νόμιζαν ότι το φύλο του μωρού καθορίζεται πριν τη στιγμή του τοκετού (!) και φώναζαν -κορίτσι ή αγόρι- όταν κοιλοπονούσαν αναλόγως τι ήθελαν να γεννήσουν!
Το πρόωρο μέσα στην ποδιά!
Το κυριότερο όμως όλων είναι ότι έσωσε πολλές ζωές. Την ιστορία μας την είπε η ίδια: «Μια φορά στο νοσοκομείο Χανίων αργά το βράδυ μια γυναίκα άνω των 50 συνοδευόμενη από το σύζυγο επισκέφθηκε το νοσοκομείο. Είχε έντονους πόνους στην κοιλιά. Ένας γιατρός της είχε πει ότι έχει καρκίνο. Την εξέτασα.
«Δεν έχεις καρκίνο, έγκυος είσαι», της είπα. Την ξεγέννησα, το μωρό ήταν πρόωρο – λιγότερο από 800 γρ.
Η μητέρα είχε πάθει υστερία είχε παιδιά, εγγόνια, και ντρεπόταν. Της είπα ότι το μωρό δεν έχει πιθανότητες να ζήσει. Το αεροβάπτισα, του έδωσα το όνομά μου, το έβαλα στην θερμοκοιτίδα και το τάιζα με σύριγγα.
Το ανέλαβα αποκλειστικά,. Το έβαζα… στην τσέπη μου, στην άσπρη μου ρόμπα και έκανα πολλές δουλειές μαζί του. Αυτό το βρέφος είχε γίνει ο άλλος μου εαυτός. Όταν έγινε 2 μηνών και είχε πάρει βάρος πάνω από 2,5 κιλά και το τάιζα πλέον με το μπιμπερό, το πήγα στην οικογένεια του, στις Βρύσες Κυδωνίας, όπου το υποδέχτηκαν με χαρά.
Πήγαινα και το έβλεπα τακτικά. Όταν ήμουν στο Ηράκλειο σε μια εκδρομή με ειδοποίησαν και πήγα να το δω. Ήταν πια ένα όμορφο ψηλό κοριτσάκι. Και εγώ αναρωτιόμουν αν ήταν αυτό που χωρούσε στην τσέπη μου…»
Το εξώφυλλο του βιβλίου απεικονίζει τη γέννα μέσα στα σπίτια στην Ελλάδα του χθες…
*Τα έσοδα του βιβλίου “Η μαμή” θα διατεθούν για φιλανθρωπικούς σκοπούς σε ίδρυμα με παιδιά.
