[…] Τα παιδιά των δημοσίων σχολείων ζωγράφισαν αυτά που τους στερεί η κρίση, τους «κλέφτες» που τους πήραν τα λεφτά, τους «κακούς» που θέλουν να μας βλάψουν, τις «στεναχωρημένες οικογένειες» τους και τα προβλήματα που έχουν ή ακόμα και την ίδια την κρίση προσωποποιημένη:
«‘Ενα κακό τέρας που ήρθε και έφαγε τα λεφτά μας και μας προκάλεσε τόσα προβλήματα.». Τα παιδιά των ιδιωτικών σχολείων με την σειρά τους ζωγράφισαν την κρίση των άλλων και φρόντισαν να κρατήσουν μια ασφαλή απόσταση! […] καταλήγουν σε μία βασική λύση, εκείνη της τιμωρίας, άμεσης ή έμμεσης. Άμεσης, μέσω κλοπής των ήδη κλοπιμαίων που μας ανήκουν, καθώς και έμμεσης, μέσω της δικαιοσύνης […] Η πτυχιακή έρευνα της Ελένης Σουκούρογλου στο τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου υπό την επίβλεψη της καθηγήτριας Φωτεινής Τσαλίκογλου, αναδεικνύει τον ιδιαίτερο τρόπο που τα μικρά παιδιά αντιλαμβάνονται την κρίση. Στην έρευνα συμμετείχαν παιδιά παιδικού σταθμού και πρώτης δημοτικού -δημόσιου και ιδιωτικού- από τις περιοχές της Νέας Φιλαδέλφειας και του Καματερού, ηλικίας από 4 έως 6,5 ετών.
Τι ξέρουν τα παιδιά για την κρίση;
«Εγώ νομίζω οικονομική κρίση είναι πολλά. Είναι ο κόσμος που δεν έχει να φάει, ο κόσμος που πηγαίνει όλη μέρα στην δουλειά αλλά δεν πληρώνεται, όπως γινόταν και με την μαμά μου πριν την διώξουν, ο κόσμος που δεν έχει δουλειά και ο κόσμος που είναι στους δρόμους γιατί δεν μπορεί να πληρώσει σπίτι.» (Νικολέτα, ετών 6).
Τα μικρά παιδιά “γνωρίζουν” είναι εξοικειωμένα με τη λέξη “κρίση”.
Ένας από τους καλύτερους τρόπους να εκφράσουν όλα αυτά που νιώθουν, ακούν, ζουν, σκέφτονται, είναι και η ζωγραφική:
Η Ευαγγελία (5 χρονών) ζωγραφίζει δύο κλέφτες που τους πήραν τα λεφτά από το σπίτι, λεφτά μάλιστα τα οποία τα πετούν στον ουρανό και η οικογένειά της που τα θέλει, δεν μπορεί να τα φτάσει.
Η Μελίνα (5 χρονών) ζωγραφίζει την κρίση με μορφή: Είναι μία χοντρή κυρία, με μεγάλα χέρια και πόδια επειδή τρώει πολύ, τρώει τα ευρώ μας σαν τον κακό λύκο του παραμυθιού. Το στόμα είναι τεράστιο για… «να μας φάει»
Ο Ζήσης (5 χρονών) ζωγραφίζει ένα σπίτι, χωρίς σκεπή μεν, χαμογελαστό δε. Ο ήλιος χαμογελά δυνατός από πάνω του “που όλα είναι ήρεμα”, όπως λέει ο ίδιος. Τα προβλήματα, υποστηρίζει, είναι τα γιγάντια λουλούδια έξω από το σπίτι.
Τα παιδιά των δημοσίων σχολείων ζωγράφισαν αυτά που τους στερεί η κρίση, τους «κλέφτες» που τους πήραν τα λεφτά, τους «κακούς» που θέλουν να μας βλάψουν, τις «στεναχωρημένες οικογένειες» τους και τα προβλήματα που έχουν ή ακόμα και την ίδια την κρίση προσωποποιημένη:
«‘Ενα κακό τέρας που ήρθε και έφαγε τα λεφτά μας και μας προκάλεσε τόσα προβλήματα.».
Τα παιδιά των ιδιωτικών σχολείων με την σειρά τους ζωγράφισαν την κρίση των άλλων και φρόντισαν να κρατήσουν μια ασφαλή απόσταση! Ζωγράφισαν την φτώχεια, την στεναχώρια, τα προβλήματα που έχει επιφέρει όλη αυτή η κατάσταση, με μια διαφορά όμως:
Τα προβλήματα τα έχουν οι άλλοι, οι φτωχοί, τα ίδια τα παιδιά και οι οικογένειες τους είναι καλά, δεν πλήττονται, βαθιά τουλάχιστον, από την κρίση, αν και θα ήθελαν να βοηθήσουν αυτούς που το χρειάζονται. Με λίγα λόγια η μία κατηγορία παιδιών γνωρίζει βιωματικά ενώ η άλλη θεωρητικά.
Στις συνεντεύξεις τους τα παιδιά είχαν μια απάντηση για όλα.
«Ποιός φταίει;», ρωτήθηκαν, και οι απαντήσεις ήταν πολλές:
Η πολιτική, η εξουσία, η κυβέρνηση, τα πολιτικά πρόσωπα που όπως είπαν «Μας τα φάγανε», οι Γερμανοί, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο που «Θα μας μαλώσει αν πάρουμε πολλά παιχνίδια» ( Γιώργος, ετών 4,5), ή με απλά λόγια οι κακοί, οι κλέφτες.
Ακόμα και οι απλοί πολίτες ευθύνονται γιατί δεν δούλεψαν όσο έπρεπε.
Η κρίση, σύμφωνα με τα παιδιά, έχει δημιουργήσει και βασικά προβλήματα, με κυριότερο, όπως ανέφεραν τα μικρότερα παιδιά, την έλλειψη χρημάτων για την αγορά παιχνιδιών, πράγμα, θα λέγαμε, πιθανόν ανώδυνο για τον κόσμο των μεγάλων αλλά σημαντική απώλεια για εκείνα.
Ωστόσο, τα λεγόμενά τους μέσα από τις συνεντεύξεις έδειξαν ότι στις οικογένειες τους υπάρχουν χρήματα μόνο για τις βασικές βιοποριστικές ανάγκες και για τίποτα περαιτέρω από άποψη ποιότητας ζωής.
Τα μεγαλύτερα παιδιά, επεσήμαναν την έλλειψη βασικών πρώτων αναγκών όπως τροφή ή κατοικία, ως αποτέλεσμα της κρίσης.
Συνέπειες βέβαια εκτός από πρακτικές υπάρχουν και στον συναισθηματικό τομέα:
«Η μαμά φωνάζει όταν τους βλέπει (τους κακούς) και κλαίει… Μερικές φορές κλαίει όταν της ζητάω κάτι και κάποιες άλλες τσακώνεται με τον μπαμπά» (Ευαγγελία, 5 ετών )
«Στενοχωριόμαστε πάρα πολύ… Στεναχωριόμαστε που δεν μπορούμε να αγοράσουμε αυτά που θέλουμε και φαγητό δεν έχουμε» (Κατερίνα, 6 ετών), «Λυπημένη, θυμωμένη» (νιώθει).
«Η μαμά κλαίει, της λέω, δεν πειράζει θα της πάρω κούκλα να μην κλαίει» (Λένα, 6 ετών)
Και για όλη αυτήν την κατάσταση… ποιά θα ήταν η λύση;
Τα παιδιά καταλήγουν σε μία βασική λύση, εκείνη της τιμωρίας, άμεσης ή έμμεσης. Άμεσης, μέσω κλοπής των ήδη κλοπιμαίων που μας ανήκουν, καθώς και έμμεσης, μέσω της δικαιοσύνης.
Άλλη μία λύση που προτείνουν είναι η εργασία, καθώς και το να κάνουν οι άνθρωποι οικονομία. Επίσης μπορούν να μετακομίσουν στο εξωτερικό και να σταματήσουν “να μοιρολατρούν”, όπως χαρακτηριστικά αναφέρθηκε.
Αυτό που ξεχωρίζει και αξίζει να σημειωθεί όμως είναι η αισιοδοξία των παιδιών. Των παιδιών που είναι εδώ και ζουν αυτά που ζούμε και εμείς αλλά δεν παύουν να ελπίζουν και να φροντίζουν να περνάνε καλά ακόμα και αν δεν έχουν όλα όσα θέλουν.
Άλλωστε όπως είπε και η Μίνα ( 5,5 χρονών): «Όλα καλά θα πάνε, αφού όλες οι ιστορίες και τα παραμύθια έχουν πάντα καλό τέλος!».-
Η Eλένη Σουκούρογλου αφηγείται στην Κρυσταλία Πατούλη, πως ένιωσε καθ’ όλη τη διάρκεια της διεξαγωγής της έρευνάς της:
Ξεκινώντας θεωρούσα δύσκολο να τα καταφέρεις να κάνεις τόσο μικρά παιδάκια να ανοιχτούν και να μιλήσουν γενικά, αλλά και ειδικά, για ένα τόσο πολύπλοκο θέμα όπως η κρίση. Η πραγματικότητα όμως με διέψευσε.
Η ανάγκη αυτών των μικρών παιδιών να μιλήσουν και να παραπονεθούν για την κατάσταση που βιώνουν με έκανε να καταλάβω ότι δεν πρέπει να υποτιμάμε αυτά τα μικρά μυαλουδάκια, αλλά αντίθετα πρέπει να είμαστε εκεί, να τα ακούμε και να τα στηρίζουμε.
Το γεγονός ότι έπαιξα αυτόν το ρόλο στη ζωή τους, έστω και για ένα μικρό χρονικό διάστημα, με γέμισε χαρά, αγάπη κι ευγνωμοσύνη.
Δεν κρύβω βέβαια τη θλίψη που μου προκάλεσε η εικόνα της ελληνικής οικογένειας μέσα από τα μάτια των παιδιών της, που όσο κι αν προσπαθεί να τα προστατέψει από τα προβλήματα δεν τα καταφέρνει.
Το σημαντικότερο όμως από όλα για μένα είναι ότι κατάφερα να δω αυτή τη μαύρη εποχή που ζούμε με άλλα μάτια, ενώ παράλληλα η αισιόδοξη άποψη ότι «όλα θα πάνε καλά γιατί έτσι συμβαίνει πάντα στο τέλος» που τόσο απλόχερα και με σιγουριά μου χάρισαν αυτά τα παιδάκια, είναι ανεκτίμητη!-
*Η Eλένη Σουκούρογλου, είναι Απόφοιτος τμήματος ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Το παρόν άρθρο δημοσιεύεται στα πλαίσια της Έρευνας για την Κρίση, που ξεκίνησε το 2010 η Κρυσταλία Πατούλη, με τη συμμετοχή προσώπων των γραμμάτων, των επιστημών και των τεχνών, που απαντούν για τις αιτίες και τις λύσεις της κρίσης, σε έναν δημόσιο διάλογο του tvxs.gr με πάνω από 260 άρθρα και συνεντεύξεις συνολικά.
Διαβάστε ολόκληρη την πτυχιακή εργασία «Η αναπαράσταση της έννοιας της οικονομικής κρίσης στα παιδιά της πρώτης παιδικής ηλικίας»:
tvxs.gr
