Ισχύει οτι τα παιδικά μας χρόνια καθορίζουν το υπόλοιπο της ζωής μας;

daddy cool team

Γράφει ο Πέτρος Κεχαγιάς
MSc Νευροψυχολόγος, Ψυχοθεραπευτής

Σίγουρα θα έχετε παρατηρήσει κάποιον που αρχίζει να περιγράφει ένα πρόβλημά του να κάνει αναγωγή στο παρελθόν και ειδικά στα παιδικά του χρόνια. Αυθόρμητα προσπαθούμε να βρούμε τις ρίζες όσων μας ταλαιπωρούν σήμερα στο τι συνέβη, ή τι νομίζουμε ότι συνέβη τότε. Έχει άραγε κάποια χρησιμότητα αυτή η προσπάθεια;

Πριν δώσουμε κάποια απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα προσπαθήσουμε να ξετυλίξουμε το κουβάρι της συναισθηματικής μας ανάπτυξης, της σχέσης της με την μνήμη μας και την προσωπικότητά μας. Φυσικά ένα τέτοιο θέμα είναι υπερβολικά περίπλοκο για να καλυφθεί σε ένα άρθρο, αλλά είναι δυνατόν να δοθούν απαντήσεις σε κάποια βασικά ερωτήματα.

Αν ξεκινήσουμε από την βρεφική μας ηλικία, οι επιστήμονες και τα βιβλία υπογραμμίζουν πως η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ του βρέφους και των γονέων του, ειδικά την μητέρα, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο όχι μόνο στη σωματική και ψυχική υγεία του βρέφους, αλλά μπορεί να διαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο μας αρέσει να αλληλεπιδρούμε με τις σχέσεις μας ακόμη και όταν μεγαλώσουμε. Όταν ήμασταν βρέφη, η σχέση μας με τη μητέρα μας (ή οποίον άλλον μας φρόντιζε περισσότερο) ήταν η πρώτη σχέση που είχαμε με έναν άλλο άνθρωπο και φαίνεται ότι, ως ένα βαθμό, μπορεί να έχει επηρεάσει και τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούμε με τους άλλους ή βλέπουμε τον κόσμο μεγαλώνοντας.

Φυσικά, για τα παραπάνω δεν έχουμε σχηματισμένες αναμνήσεις. Πριν από την ηλικία των τριών ετών ο εγκέφαλός μας δεν είναι ακόμη έτοιμος ώστε να αποθηκεύσει πληροφορίες για πολύ καιρό. Ό,τι πιστεύουμε ότι θυμόμαστε από εκείνη την πολύ μικρή ηλικία είναι πιθανόν να το έχουμε «κατασκευάσει» στο μυαλό μας μέσα από τις αφηγήσεις και τις ιστορίες των άλλων που μας εξιστορούν γεγονότα και συμπεριφορές. Ωστόσο, το ότι δεν θυμόμαστε ό,τι ζήσαμε στα πρώτα χρόνια της ζωής μας δε σημαίνει πως ό,τι έγινε μας άφησε ανεπηρέαστους. Είναι πιθανόν η προσωπικότητά μας να ήταν διαφορετική εάν σε εκείνη την ηλικία είχαμε μία διαφορετική σχέση με τους γονείς μας. Αυτό όμως αντικειμενικά, δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε.

Αυτό για το οποίο μπορούμε να είμαστε σίγουροι είναι ότι τυχόν δύσκολες καταστάσεις και κακουχίες, όπως είναι η φτώχια, η ψυχολογική και σωματική κακοποίηση, βαριές ασθένειες, ο αποχωρισμός από τους γονείς, κ.ά. έχουν εγγραφεί με τέτοιο τρόπο στον εγκέφαλό μας που ακόμη και εάν δεν έχουμε σχετικές ξεκάθαρες αναμνήσεις, διαμορφώνεται ένα σχετικό συναίσθημα το οποίο μπορεί να γίνει ισχυρότερο από άλλα συναισθήματα και να καθοδηγήσει τη συμπεριφορά μας.

Έτσι, από τη στιγμή που είμαστε έτοιμοι να θυμόμαστε τις αναμνήσεις μας, γύρω στην ηλικία των τριών, αρχίζουμε να διαμορφώνουμε μία ιδέα για τον εαυτό μας και το ποιοί είμαστε. Διάφοροι παράγοντες και καταστάσεις μπορούν να «κατασκευάσουν» αυτή την ιδέα. Για παράδειγμα, το πόσο αποδεχτοί είμαστε από την οικογένειά μας, το πόσο εύκολα αποκτούμε φίλους, ή το σε πόσες δραστηριότητες τα καταφέρνουμε, συνθέτουν δύο λέξεις που είναι γνωστές σε όλους μας: την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση.

Παρότι αυτές οι λέξεις σημαίνουν διαφορετικά πράγματα, συχνά τις χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε το βαθμό στον οποίο έχουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας ή το πόσο πολύ πιστεύουμε ότι αξίζουμε, ως άνθρωποι, φίλοι, σύντροφοι, μαθητές, κτλ.

Η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμηση λοιπόν, αρχίζουν να εμφανίζονται από τότε που αποκτάμε την πρώτη ιδέα για το ποιοί είμαστε και πολύ συχνά βρίσκονται στη βάση της συμπεριφοράς μας για να επηρεάσουν ό,τι κάνουμε ή δεν κάνουμε. Φυσικά αυτές οι δύο έννοιες μεταβάλλονται καθώς μεγαλώνουμε ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο ζούμε και τα ερεθίσματα που λαμβάνουμε, όμως πολλές φορές, όταν η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμηση βιώνονται σε ακραίο βαθμό (πολύ χαμηλά ή πολύ υψηλά) τότε με κάποιον τρόπο «σημαδεύουν» τη συναισθηματική μας υγεία για πολλά χρόνια.

Δείτε ακόμη: Όσα δώσεις στο παιδί σου μέχρι τα 6, καθορίζουν την υπόλοιπη ζωή του

Εάν αναρωτηθούμε λοιπόν αν τα βρεφικά και νηπιακά μας χρόνια καθόρισαν αυτό που είμαστε σήμερα, θα φτάναμε πιο εύκολα σε μία λογική απάντηση αν βασιζόμασταν στο πόση εμπιστοσύνη είχαμε τότε στον εαυτό μας, πόσο πιστεύαμε ότι αξίζουμε την φροντίδα των άλλων, πόσο καλά τα καταφέρναμε… παρά στο αν οι γονείς μας έπραξαν ό,τι χρειαζόταν όταν ήμασταν βρέφη και νήπια. Και πάλι, τέτοιες ερωτήσεις είναι δύσκολο να απαντηθούν, ειδικά πολλά χρόνια μετά, όμως μπορούμε να συλλέξουμε στοιχεία από τις ζωγραφιές μας, τις φωτογραφίες μας, βίντεο, ή τους ανθρώπους του ήταν δίπλα μας για να πάρουμε κάποιες ενδεικτικές απαντήσεις.

Η συναισθηματική μας ανάπτυξη δεν περιορίζεται μόνο σε αυτή την ηλικία. Τα χρόνια που περνάμε στο Δημοτικό Σχολείο είναι πλούσια από εμπειρίες, γνώσεις, αλληλεπιδράσεις με άλλους, χαρές και απογοητεύσεις. Σε αυτή την ηλικία μάθαμε τους κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς, διδαχθήκαμε καινούριες γνώσεις από τις οποίες κάποιες μας φάνηκαν πρακτικά χρήσιμες, και άλλες τις οποίες είτε τις απορρίψαμε, είτε τις αποκτήσαμε για να ικανοποιήσουμε κάποιον. Στα σημαντικά χρόνια του Δημοτικού μπαίνουν οι βάσεις για να κατανοήσουμε τι μας αρέσει, ποιές είναι οι κλίσεις μας και οι προτιμήσεις μας. Σε αυτή την ηλικία ακόμη, ακολουθούμε τα πρότυπα του φύλου μας: συμπεριφερόμαστε σαν κορίτσια ή σαν αγόρια, ανάλογα με τους κοινωνικούς κανόνες.

Δείτε ακόμη: Η ηλικία από την γέννηση μέχρι τα 6 χρόνια θεωρείται κρίσιμη για την μάθηση

Καθώς η ψυχολογική ανάπτυξή μας δε σταματάει ποτέ, αξίζει να αναφερθούμε σε ένα κρίσιμο σταθμό στη ζωή όλων των ανθρώπων, την εφηβεία. Συνηθίζουμε να αναφερόμαστε στην εφηβεία ως μία περίοδο έκρηξης ορμονών και ραγδαίων αλλαγών. Πράγματι, στη διάρκεια της εφηβείας ο άνθρωπος βρίσκεται, εξ αιτίας βιολογικών παραγόντων, στο μεταίχμιο μεταξύ παιδικότητας και ενηλικίωσης, συμβιβασμού και αντίδρασης, ανεξαρτησίας και δέσμευσης. Ταυτόχρονα, καλείται να πάρει σημαντικές αποφάσεις για τη ζωή του.

Αναμφισβήτητα, η περίοδος της εφηβείας διακρίνεται από εντάσεις με τους γονείς και οποιονδήποτε άλλον θεωρείται «εξουσία», αλλά και από εσωτερικές εντάσεις και ανησυχίες. Το ψυχολογικό αποτέλεσμα της εφηβείας είναι ο σχηματισμός της προσωπικότητάς μας. Σε ένα μεγάλο βαθμό, ο τρόπος με τον οποίο «ταξιδέψαμε» στην εφηβεία μας και οι «προορισμοί» στους οποίους φτάσαμε έχουν δώσει μορφή στο ποιοι είμαστε σήμερα.

Αυτό που θα πρέπει να έχει γίνει κατανοητό είναι πως η παιδική ηλικία δεν είναι αναγκαίο να έχει καθορίσει τη ζωή μας, ακόμη κι αν υπήρξαν τότε σημαντικά συμβάντα. Το γεγονός ότι μπορεί πράγματι κάποιες συνθήκες και καταστάσεις του παρελθόντος μας να έχουν καθορίσει το σήμερα, δε θα πρέπει να μας εμποδίζει από το να σκεφτόμαστε τον εαυτό μας ως έναν άνθρωπο που έχει δυνατότητες για κάτι καλύτερο, έστω και τώρα.

Δείτε ακόμη: Τα παιδικά χρόνια τότε και τώρα… Πράγματα που κάθε παιδί της δεκαετίας του ’90 θυμάται! | Photos

Αξίζει να πούμε ότι ως άνθρωποι πάντοτε θα εξελισσόμαστε, σε κάποια πράγματα θα παραμένουμε ίδιοι, ενώ σε κάποια άλλα θα αλλάζουμε. Καθώς μεγαλώναμε, μας δόθηκαν διάφορες ευκαιρίες για να διαμορφώσουμε τον εαυτό μας, και θα μας δοθούν σίγουρα και στο μέλλον.

Αν δούμε τη ζωή ως ένα ταξίδι και τον εαυτό μας ως ένα καράβι, αξίζει να θυμόμαστε πως από κάθε λιμάνι μπορούμε να παίρνουμε φρέσκα, χρήσιμα εφόδια για την υπόλοιπη πορεία μας. Το τι θα έχουμε στα αμπάρια του πλοίου, είναι ως ένα βαθμό επιλογή μας.

Πέτρος Κεχαγιάς
MSc Νευροψυχολόγος, Ψυχοθεραπευτής
Υπ. Διδάκτωρ Ιατρικής Α.Π.Θ.
www.facebook.com/psychologoslimnos
www.psychologoslimnos.weebly.com