Ο διάσημος συγγραφέας Κεν Ρόμπινσον σοκάρει: Το σχολείο σκοτώνει τη δημιουργικότητα και εκπαιδεύει από τη μέση και… πάνω

daddy cool team

Ο Κεν Ρόμπινσον γεννήθηκε στο Λίβερπουλ στις 4 Μαρτίου 1950. Eίναι συγγραφέας και σύμβουλος σε θέματα εκπαίδευσης και καλλιτεχνικής παιδείας. Διετέλεσε διευθυντής έργων και καθηγητής Καλλιτεχνικής Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο του Γουάργουϊκ καθώς και του Λιντς. Για τη συμβολή του στην εκπαίδευση του απονεμήθηκε το 2003 ο τιμητικός τίτλος του Sir.

Μέσα από τις ομιλίες του στα συνέδρια του TED, ο Σερ Ρόμπινσον ταρακούνησε όσο ελάχιστοι στον κόσμο τα θεμέλια της άνευρης, μονόπατης εκπαίδευσης και των εκπαιδευτικών συστημάτων που παράγουν είτε ακαδημαϊκούς είτε δυστυχισμένους πολίτες, μέσω μιας τυποποιημένης μάθησης που στηρίχθηκε στο βιομηχανικό μοντέλο του 19ου αιώνα. Η ομιλίσ του Κεν Ρόμπινσον το 2006 θεωρείται ύμνος στην εξατομικευμένη διδασκαλία και την πολυμορφία που εστιάζει και αναδεικνύει τις δεξιότητες κάθε παιδιού. Έχει υπολογιστεί ότι την έχουν δει πάνω από 120 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ενώ έχει μεταφραστεί σε 47 γλώσσες.

Ο Κεν Ρόμπινσον στέκεται απέναντι στα εκπαιδευτικά συστήματα, όπως αυτό των Η.Π.Α. (διαμένει στο Λος Άντζελες) τα οποία θεωρεί ότι στο μεγαλύτερο μέρος τους ενισχύουν την εύκολη υποταγή, την άκριτη συμμόρφωση και την τυποποίηση.

Οι ιδέες του εμπνέουν και πρέπει να εμπνέουν εκατομμύρια εκπαιδευτικών και πολιτών σε όλο τον κόσμο. Το σχολείο δεν είναι σήμερα αυτό που πρέπει. Και αυτό δεν είναι ελληνικό φαινόμενο.

Κεν Ρόμπινσον. Απολαύστε.

– «Μα κανείς δεν ξέρει πώς είναι ο Θεός…» – «Θα μάθουν σε ένα λεπτό»

Ο ισχυρισμός μου είναι ότι η δημιουργικότητα σήμερα είναι τόσο σημαντική για την εκπαίδευση όσο ο αλφαβητισμός και πρέπει να την αντιμετωπίζουμε με την ίδια τακτική.

Άκουσα μια φοβερή ιστορία πρόσφατα που λατρεύω να τη διηγούμαι για ένα μικρό κορίτσι σε κάποιο μάθημα ζωγραφικής. Ήταν έξι ετών και καθόταν στο πίσω μέρος της αίθουσας και ζωγράφιζε. Η δασκάλα είπε ότι το κοριτσάκι σπάνια πρόσεχε, αλλά στο συγκερκιμένο μάθημα ζωγραφικής το έκανε. Η δασκάλα εντυπωσιασμένη το πλησίασε και το ρώτησε: «Τί ζωγραφίζεις;» Και το κοριτσάκι απάντησε: «Ζωγραφίζω μία εικόνα του Θεού». Και η δασκάλα είπε: «Μα κανείς δεν ξέρει πώς είναι ο Θεός». Και το κοριτσάκι απάντησε: «Θα μάθουν σε ένα λεπτό».

«Δεν εκπαιδευόμαστε για να γίνουμε δημιουργικοί, εκπαιδευόμαστε να ξεχάσουμε τη δημιουργικότητα μας».

Δεν εννοώ ότι το να κάνεις λάθη είναι το ίδιο πράγμα με το να είσαι δημιουργικός. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι αν δεν είσαι προετοιμασμένος να κάνεις λάθος, δεν θα σκεφτείς ποτέ κάτι πρωτότυπο. Και μέχρι να φτάσουν στην ενηλικίωση, τα περισσότερα παιδιά έχουν χάσει αυτή την ικανότητα. Φοβούνται να κάνουν λάθος. Διοικούμε τις εταιρίες μας με αυτόν τον τρόπο. Στιγματίζουμε τα λάθη. Και διευθύνουμε και τα εθνικά εκπαιδευτικά συστήματα με αυτό τον τρόπο όπου τα λάθη είναι το χειρότερο πράγμα που μπορείς να κάνεις. Το αποτέλεσμα είναι ότι εκπαιδεύουμε τους ανθρώπους κάνοντας τους να ξεχνούν τις δημιουργικές τους ικανότητες. Ο Πικάσο κάποτε είπε αυτό: ότι όλα τα παιδιά γεννιούνται καλλιτέχνες. Το ζήτημα είναι να παραμείνουν καλλιτέχνες καθώς μεγαλώνουν. Το πιστεύω αυτό ακράδαντα. Δεν εκπαιδευόμαστε για να γίνουμε δημιουργικοί, εκπαιδευόμαστε να ξεχάσουμε τη δημιουργικότητα μας.

«Όταν τα παιδιά μεγαλώνουν, τα εκπαιδεύουμε προοδευτικά από τη μέση και πάνω»

Γιατί συμβαίνει αυτό; Όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα στον κόσμο έχουν την ίδια ιεραρχία θεμάτων. Όλα! Δεν έχει σημασία που βρίσκεσαι. Θα περίμενες να είναι διαφορετικά, αλλά δεν είναι. Στην κορυφή βρίσκονται τα Μαθηματικά και οι Γλώσσες, μετά οι Ανθρωπιστικές Επιστήμες, και στο τέλος είναι οι Τέχνες. Παντού στη Γη! Και σχεδόν σε κάθε σύστημα, υπάρχει ιεραρχία και μέσα στις ίδιες τις Τέχνες. Τα Εικαστικά και η Μουσική συνήθως βρίσκονται ιεραρχικά πιο ψηλά στα σχολεία απ’ ό,τι το Θέατρο και ο Χορός. Δεν υπάρχει ούτε ένα εκπαιδευτικό σύστημα στον πλανήτη που να διδάσκει καθημερινά Χορό στα παιδιά με τον τρόπο που διδάσκονται τα Μαθηματικά. Γιατί; Γιατί όχι; Όλοι έχουμε σώματα, δεν έχουμε; Έχασα κάτι; (Γέλια) Ειλικρινά, αυτό που συμβαίνει είναι ότι, όταν τα παιδιά μεγαλώνουν, τα εκπαιδεύουμε προοδευτικά από τη μέση και πάνω. Και επικεντρωνόμαστε στο κεφάλι τους. Και ελαφρώς προς τη μία μεριά.

«Σκοπός της δημόσιας εκπαίδευσης σε όλο τον κόσμο είναι το να παράγει καθηγητές πανεπιστημίου;»

Εάν συνέβαινε να επισκεφτείτε την εκπαίδευση, σαν εξωγήινος, και να ρωτήσετε: «Πού χρησιμεύει αυτό: η δημόσια εκπαίδευση;» Νομίζω ότι θα καταλήγατε – αν βλέπατε το αποτέλεσμα, ποιος πραγματικά ωφελείται από αυτό, ποιος κάνει όλα αυτά που πρέπει, ποιος παίρνει όλους τους πόντους, ποιοι είναι οι νικητές – νομίζω ότι θα καταλήγατε στο ότι ο συνολικός σκοπός της δημόσιας εκπαίδευσης σε όλο τον κόσμο είναι το να παράγει καθηγητές πανεπιστημίου. Αυτό δεν είναι; Αυτοί είναι οι άνθρωποι που βγαίνουν από την κορυφή. Και ήμουν κι εγώ ένας από αυτούς. Συμπαθώ τους καθηγητές πανεπιστημίου, αλλά ξέρετε, δεν θα έπρεπε να τους θεωρούμε σαν το υψηλότερο δείγμα ανθρώπινου επιτεύγματος. Είναι απλά μια μορφή ζωής, άλλη μία μορφή ζωής. Αλλά είναι μάλλον περίεργοι και το λέω γιατί τους συμπαθώ. Υπάρχει κάτι περίεργο σχετικά με τους καθηγητές από την εμπειρία μου – όχι όλοι τους, αλλά τυπικά – ζουν μέσα στο κεφάλι τους. Ζουν εκεί πάνω και ελαφρώς προς τη μία πλευρά. Έχουν αποσυνδεθεί από το σώμα τους, με την κυριολεκτική σημασία. Βλέπουν το σώμα τους σαν ένα μέσο μεταφοράς για το κεφάλι τους, έτσι δεν είναι; (Γέλια) Είναι ένας τρόπος να πηγαίνουν το κεφάλι τους σε συναντήσεις. Αν θέλετε πραγματική απόδειξη εξωσωματικής εμπειρίας, παρεμπιπτόντως, πηγαίνετε σε ένα συνέδριο υψηλόβαθμων ακαδημαϊκών, και εμφανιστείτε στη ντίσκο την τελευταία νύχτα. (Γέλια) Και εκεί θα το δείτε, μεγάλοι άντρες και γυναίκες να λικνίζονται ανεξέλεγκτα, εκτός ρυθμού, περιμένοντας να τελειώσει, ώστε να γυρίσουν σπίτι και να γράψουν μια μελέτη πάνω σε αυτό.

«Σας οδήγησαν μακριά από κάποια πράγματα που σας άρεσαν στο σχολείο, με την δικαιολογία ότι δε θα βρίσκατε ποτέ δουλειά κάνοντας αυτά»

Το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι προσανατολισμένο στο ιδανικό της ακαδημαϊκής ικανότητας. Και υπάρχει λόγος γι’ αυτό. Το όλο σύστημα εφευρέθηκε – στον κόσμο δεν υπήρχαν δημόσια συστήματα εκπαίδευσης πριν τον 19ο αιώνα. Όλα σχεδιάστηκαν για να καλύψουν τις ανάγκες της βιομηχανοποίησης. Έτσι, η ιεραρχία έχει τις ρίζες της σε δύο ιδέες: Η πρώτη είναι ότι τα πιο χρήσιμα μαθήματα για την εύρεση εργασίας είναι στην κορυφή. Σας οδήγησαν πιθανότατα, μακριά από κάποια πράγματα στο σχολείο, όταν ήσασταν παιδιά, πράγματα που σας άρεσαν, με την δικαιολογία ότι δε θα βρίσκατε ποτέ δουλειά κάνοντας αυτά, σωστά; «Μην κάνεις μουσική, δεν πρόκειται να γίνεις μουσικός. Μην κάνεις τέχνη, δεν θα γίνεις καλλιτέχνης». Καλοπροαίρετες συμβουλές, προφανώς σήμερα λανθασμένες. Όλος ο κόσμος κατακλύζεται από μια επανάσταση.

Η δεύτερη ιδέα είναι η ακαδημαϊκή ικανότητα, η οποία έχει πραγματικά καταλήξει να κυριαρχεί στην άποψη που έχουμε για την εξυπνάδα, διότι τα πανεπιστήμια σχεδίασαν το σύστημα καθ’ ομοίωση τους. Αν το σκεφτείτε, όλο το σύστημα της δημόσιας εκπαίδευσης σε όλο τον κόσμο είναι μια παρατεταμένη διαδικασία εισαγωγής στο πανεπιστήμιο. Με συνέπεια πολλοί, εξαιρετικά ταλαντούχοι, ευφυείς, δημιουργικοί άνθρωποι να νομίζουν πως δεν είναι, επειδή αυτό στο οποίο ήταν καλοί, δεν είχε καμιά αξία στο σχολείο και στιγματίζονταν.

«Σε λίγα χρόνια τα πτυχία δε θα αξίζουν τίποτα…»

Στα επόμενα 30 χρόνια κατά την UNESCO, περισσότεροι άνθρωποι θα αποφοιτούν από την εκπαίδευση σε όλο τον κόσμο, από την αρχή των ιστορικών χρόνων. Περισσότεροι άνθρωποι, και αυτό σε συνδυασμό με όλα όσα συζητήσαμε – την τεχνολογία και το πώς αυτή επιδρά στην εργασία, τη δημογραφία και την τεράστια πληθυσμιακή έκρηξη. Ξαφνικά τα πτυχία δεν θα αξίζουν τίποτα. Δεν είναι αλήθεια; Όταν ήμουν μαθητής, αν είχες πτυχίο, είχες και δουλειά. Εάν δεν είχες δουλειά ήταν επειδή δεν ήθελες να έχεις. Κι εγώ δεν ήθελα, για να είμαι ειλικρινής. (Γέλια) Αλλά τώρα παιδιά με πτυχία, συχνά γυρίζουν σπίτι να παίξουν ηλεκτρονικά παιχνίδια, γιατί χρειάζεσαι μεταπτυχιακό, εκεί που πριν χρειαζόσουν πτυχίο και τώρα χρειάζεσαι διδακτορικό εκεί που πριν χρειαζόσουν το άλλο. Είναι μια διαδικασία ακαδημαϊκού πληθωρισμού. Φανερώνει ότι ολόκληρη η δομή της εκπαίδευσης σείεται κάτω από τα πόδια μας.

«Πρέπει να ξανασκεφτούμε ριζικά την άποψη που έχουμε για την ευφυΐα…»

Πρέπει να ξανασκεφτούμε ριζικά την άποψη που έχουμε για την ευφυΐα. Ξέρουμε τρία πράγματα γι’ αυτή. Πρώτον ποικίλει. Σκεφτόμαστε τον κόσμο με όλους τους τρόπους που τον βιώνουμε. Σκεφτόμαστε οπτικά, ηχητικά, κιναισθητικά. Σκεφτόμαστε με αφηρημένους όρους, με κίνηση.

Δεύτερον, η ευφυΐα είναι δυναμική. Αν κοιτάξετε τις αλληλεπιδράσεις του ανθρώπινου εγκεφάλου, όπως ακούσαμε χθες σε μια σειρά παρουσιάσεων, η ευφυΐα είναι υπέροχα διαδραστική. Ο εγκέφαλος δεν χωρίζεται σε διαμερίσματα. Στην πραγματικότητα, η δημιουργικότητα – την οποία ορίζω σαν τη διαδικασία του να έχεις πρωτότυπες ιδέες που έχουν αξία – συχνά έρχεται μέσω της αλληλεπίδρασης διαφορετικών τρόπων θεώρησης των πραγμάτων. Στον εγκέφαλο, επί τη ευκαιρία, υπάρχει μία δεσμίδα νευρώνων που ενώνει τα δύο μισά του εγκεφάλου και ονομάζεται Μεσολόβιο. Έχει μεγαλύτερο πάχος στις γυναίκες. Συνεχίζοντας αυτά που είπε η Έλεν χθες, νομίζω πως γι’ αυτό οι γυναίκες είναι καλές στο να κάνουν διαφορετικά πράγματα ταυτόχρονα…

«Κυρία Λιν, η Τζίλιαν δεν είναι άρρωστη, είναι χορεύτρια. Πηγαίνετέ τη σε μία σχολή χορού»

Και το τρίτο πράγμα σχετικά με την ευφυΐα είναι ότι ξεχωρίζει. Γράφω τώρα ένα καινούριο βιβλίο που λέγεται: «Επιφοίτηση» και βασίζεται σε μια σειρά συνεντεύξεων με ανθρώπους για το πώς ανακάλυψαν το ταλέντο τους. Είμαι γοητευμένος από το πώς οι άνθρωποι έφτασαν εκεί. Παρακινήθηκα από μια συζήτηση που είχα με μια υπέροχη γυναίκα, την οποία οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν ακούσει ποτέ, λέγεται Τζίλιαν Λιν, την έχετε ακούσει; Κάποιοι την έχουν. Είναι χορογράφος και όλοι ξέρουν τη δουλειά της. Έκανε τις «Γάτες» και «Το Φάντασμα της Όπερας» Είναι καταπληκτική. Ήμουν στο συμβούλιο του Βασιλικού Μπαλέτου στην Αγγλία, όπως βλέπετε. Τέλος πάντων, η Τζίλιαν κι εγώ γευματίσαμε και τη ρώτησα: «Τζίλιαν, πώς και έγινες χορεύτρια;» Και μου απάντησε οτι ήταν ενδιαφέρον, όταν ήταν στο σχολείο, ήταν πραγματικά σε απελπιστική κατάσταση. Και το σχολείο, τη δεκαετία του 30, έγραψε στους γονείς της και τους είπε: «Πιστεύουμε ότι η Τζίλιαν έχει μαθησιακά προβλήματα». Δεν μπορούσε να συγκεντρωθεί, ήταν νευρική. Νομίζω ότι τώρα θα έλεγαν πως έχει το σύνδρομο Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας. Σωστά; Αλλά ήταν τη δεκαετία του 30 και αυτό το σύνδρομο δεν είχε ακόμα ανακαλυφθεί. Δεν ήταν διαθέσιμη ασθένεια. Ο κόσμος δεν ήξερε ότι μπορούσες να το πάθεις αυτό.

Τέλος πάντων, πήγε να δει κάποιον ειδικό. Έτσι βρέθηκε σε αυτό το δωμάτιο με τη δρύινη επένδυση και καθόταν εκεί με τη μητέρα της, και την οδήγησαν να καθίσει σε μια καρέκλα στο βάθος. Καθόταν εκεί, πάνω στα χέρια της για 20 λεπτά ενώ αυτός ο άντρας μιλούσε με τη μητέρα της για τα προβλήματα που είχε η Τζίλιαν στο σχολείο. Και στο τέλος – επειδή ενοχλούσε τους άλλους, πήγαινε τις εργασίες της πάντα αργά κλπ, ένα οκτάχρονο κοριτσάκι – στο τέλος ο γιατρός πήγε και κάθισε δίπλα στη Τζίλιαν και της είπε: «Τζίλιαν, άκουσα όλα αυτά που μου είπε η μητέρα σου και θα ήθελα να της μιλήσω ιδιαιτέρως». Της είπε: «Περίμενε εδώ, θα γυρίσουμε, δε θ’ αργήσουμε» και έφυγαν αφήνοντάς την πίσω. Αλλά βγαίνοντας από το δωμάτιο, άνοιξε το ραδιόφωνο που ήταν πάνω στο γραφείο του. Και όταν βγήκαν, είπε στη μητέρα της:

«Απλά κάτσε και παρακολούθησέ τη». Και μόλις έφυγαν από το δωμάτιο, μου είπε ότι πετάχτηκε όρθια και κουνιόταν στο ρυθμό της μουσικής. Την παρακολούθησαν για λίγα λεπτά και μετά γύρισε στη μητέρα της και της είπε: «Κυρία Λιν, η Τζίλιαν δεν είναι άρρωστη, είναι χορεύτρια. Πηγαίνετέ τη σε μία σχολή χορού».

Τη ρώτησα: «Τι έγινε τελικά;» Μου είπε: «Το έκανε. Δεν μπορώ να σου περιγράψω τι υπέροχα που ήταν.

Μπήκαμε στο δωμάτιο και ήταν γεμάτο με ανθρώπους σαν κι εμένα. Ανθρώπους που δεν μπορούσαν να σταθούν ακίνητοι. Ανθρώπους που έπρεπε να κινηθούν για να σκεφτούν». Έκαναν μπαλέτο, κλακέτες, τζαζ, μοντέρνο χορό, σύγχρονο χορό. Τελικά έδωσε εξετάσεις για τη Βασιλική Σχολή Μπαλέτου, έγινε σολίστας, είχε μια θαυμάσια καριέρα στο Βασιλικό Μπαλέτο. Αποφοίτησε από τη Βασιλική Σχολή και ίδρυσε τη δική της εταιρία, το Θίασο Χορού της Τζίλιαν Λιν και γνώρισε τον Άντριου Λόιντ Γουέμπερ. Ήταν υπεύθυνη για κάποιες από τις πιο επιτυχημένες θεατρικές παραγωγές στην ιστορία, έδωσε χαρά σε εκατομμύρια ανθρώπους, και είναι πολυεκατομμυριούχος. Κάποιος άλλος μπορεί να της έδινε φάρμακα και να της έλεγε να ηρεμήσει.

«Πρέπει να ξανασκεφτούμε τις θεμελιώδεις αρχές με τις οποίες εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας»

Τώρα νομίζω οτι καταλήγουμε στο εξής: Ο Αλ Γκορ μίλησε τις προάλλες σχετικά με την οικολογία, και την επανάσταση που ξεκίνησε από τη Ρέιτσελ Κάρσον. Πιστεύω ότι η μοναδική μας ελπίδα για το μέλλον είναι να υιοθετήσουμε μία νέα ιδεολογία για την ανθρώπινη οικολογία, όπου να ανασχηματίσουμε την αντίληψή μας για τον πλούτο των ανθρώπινων δυνατοτήτων. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα έχει σμιλεύσει τα μυαλά μας με τον τρόπο που εμείς σμιλεύουμε τη Γη: για μια συγκεκριμένη χρήση. Και δεν θα μας χρησιμεύσει για το μέλλον. Πρέπει να ξανασκεφτούμε τις θεμελιώδεις αρχές με τις οποίες εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας. Υπήρχε ένα θαυμάσιο ρητό του Τζόνας Σαλκ, ο οποίος είπε: «Αν όλα τα έντομα εξαφανίζονταν από τη Γη, μέσα σε 50 χρόνια όλη η ζωή στον πλανήτη θα τέλειωνε. Αν το ανθρώπινο είδος εξαφανιζόταν από τη Γη, μέσα σε 50 χρόνια όλες οι μορφές ζωής θα ευδοκιμούσαν». Κι έχει δίκιο.

«Μπορεί εμείς να μην δούμε το μέλλον, αλλά τα παιδιά μας θα το δουν»

Αυτό που γιορτάζει το TED είναι το δώρο της ανθρώπινης φαντασίας. Πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί να χρησιμοποιούμε αυτό το δώρο με σοφία, και να αποτρέπουμε κάποια από τα σενάρια που συζητήσαμε. Και ο μόνος τρόπος να το κάνουμε αυτό, είναι να αναγνωρίσουμε τις δημιουργικές μας ικανότητες για τον πλούτο που διαθέτουν, και τα παιδιά μας για την ελπίδα που είναι. Στόχος μας είναι να εκπαιδεύσουμε την ολότητά τους, ώστε να αντιμετωπίσουν το μέλλον. Παρεμπιπτόντως, μπορεί εμείς να μην δούμε αυτό το μέλλον αλλά εκείνα θα το δουν. Δουλειά μας είναι να τα βοηθήσουμε να κερδίσουν κάτι από αυτό.

• back to school