Σαν σήμερα πριν από 102 χρόνια : Η σφαγή στο Αϊβαλί είναι μια μαύρη σελίδα της ιστορίας

Λένα Γατσή

Σαν σήμερα  102 χρόνια πριν ο Μητροπολίτης Γρηγόριος Κυδωνιών ύστερα   από βασανισμούς, σφαγιάζεται μαζί με δεκάδες άλλους Έλληνες Μικρασιάτες ιερείς και κατοίκους στο Αϊβαλί (Κυδωνιές) της Μικράς Ασίας από τον κεμαλικό στρατό.

Η σφαγή στο Αϊβαλί είναι μια μαύρη σελίδα της ιστορίας, για την οποία δεν έχουν γίνει ευρέως γνωστές πολλές λεπτομέρειες.

Ο Θεοφάνης Μαλκίδης, Διδάκτορας του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος της Διεθνούς Ένωσης Ακαδημαϊκών για τη Μελέτη των Γενοκτονιών μίλησε στο Newsbomb.gr για το έγκλημα εναντίον του Ελληνισμού στις Κυδωνιές (Αϊβαλί) και το μαρτύριο του Μητροπολίτη Γρηγορίου το 1922.

Αναλυτικά όσα ανέφερε:

Η Γενοκτονία που υπέστη ο Ελληνισμός από τους Νεότουρκους και τους Κεμαλικούς από το 1908 έως το 1922, αποτελεί μαζί με τη Γενοκτονία εναντίον των Αρμενίων, δύο από τα μεγαλύτερα εγκλήματα που γνώρισε η ανθρωπότητα.

Δυστυχώς, τα εγκλήματα αυτά έμειναν ατιμώρητα και αποτέλεσαν το «παράδειγμα» και για τις αντίστοιχες μαζικές δολοφονίες τα επόμενα χρόνια. Μέσα στη Γενοκτονία εναντίον των Ελληνίδων και των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, υπάρχουν επιμέρους εγκληματικές πράξεις που αποκαλύπτουν το μέγεθος και τη βαρβαρότητα, τη στόχευση, το οργανωμένο σχέδιο εξόντωσης. Μία τέτοια περίπτωση είναι στις Κυδωνιές (Αϊβαλί), όταν η Γενοκτονία είχε στόχο την ολοκληρωτική εξαφάνιση του Ελληνισμού, αλλά και το στιγματισμό, τη διαπόμπευση, την ύβρη εναντίον των ηγετών του.

Γιαννάκης Καλομοίρης: Ο φόνος του γιου του μεγάλου Έλληνα μουσουργού που ήταν μάρτυρας ο Χόρν

Στις 29 Αυγούστου 1922, η Χωροφυλακή και ο Ελληνικός Στρατός έχουν εγκαταλείψει τις Κυδωνίες και ο τουρκικός στρατός και οι ένοπλοι παρακρατικοί (τσέτες) του Κεμάλ εισέρχονται την 6η Σεπτεμβρίου στην πόλη με το 95% των 45.000 κατοίκων της να είναι Έλληνες.

Η διαταγή του δασκάλου του Χίτλερ Μουσταφά Κεμάλ ήταν να εξαφανιστούν οι Έλληνες (και οι Αρμένιοι).

Πριν τις δολοφονίες γίνεται λεηλασίες εκκλησιών, δημοσίων κτηρίων, ελληνικών οικιών και το ίδιο βράδυ οι Τούρκοι πωλούν τα ιερά των εκκλησιών στην κεντρική πλατεία!
Το πρωί της 7ης Σεπτεμβρίου οι Έλληνες από 18 έως 45 ετών συγκεντρώνονται από τους δήμιούς τους και μεταφέρονται στα μεταλλεία του Φρένελι και στις δύο διπλανές χαράδρες, όπου και δολοφονούνται. Από αυτή την ομαδική σφαγή οι Τούρκοι είχαν εξαιρέσει τους επαγγελματίες, για τους οποίους είχαν ετοιμάσει άλλο μαρτύριο, αφού τους πήγαν στο λόφο «Μπογιά» όπου τους αποκεφάλισαν με τσεκούρια!

Στη συνέχεια, σειρά είχαν οι ηγέτες του Ελληνισμού και ειδικότερα ο Μητροπολίτης Γρηγόριος, ο οποίος ήδη από τα μέσα του Αυγούστου φρόντιζε να ενημερώνει για την επερχόμενη σφαγή. Άλλωστε πριν το 1919, είχε φυλακιστεί και καταδικαστεί σε θάνατο δύο φορές από τους Τούρκους και γνώριζε πολύ καλά τις διαθέσεις τους.

Με την κατάρρευση του Μικρασιατικού μετώπου ο Μητροπολίτης φρόντιζε να ναυλώνει καΐκια και βάρκες ώστε να στέλνει τις διωκόμενους Έλληνες στις απέναντι ακτές της Mυτιλήνης. Ήξερε ότι ανά πάσα στιγμή μπορούσαν να τον κρεμάσουν αφού η καταδίκη του είχε ενεργοποιηθεί ξανά. Και όμως αδιαφορούσε και έτσι κατάφερε και πέρασε με τα καΐκια και τις βάρκες στη Λέσβο πολλούς συμπατριώτες του, γλυτώνοντάς τους από βέβαιο θάνατο.

Ο Μητροπολίτης Γρηγόριος μετά την εκτέλεση των ανδρών των Κυδωνιών ενήργησε αστραπιαία και στις 18 και 19 Σεπτεμβρίου έφερε δύο ελληνικά πλοία με σημαία ΗΠΑ για να παραλάβουν τους εναπομείναντες Έλληνες.

Ο ίδιος, εικοσιδύο ιερείς καθώς και εργαζόμενοι στις εκκλησίες της πόλης θα παρέμεναν εκεί, προκειμένου να σώσουν όσους περισσότερους μπορούσαν.

Και εδώ έχει ενδιαφέρον να μεταφέρουμε τα συμβάντα με τη γραφή του μοναδικού Ηλία Βενέζη, ο οποίος ως κρατούμενος και αυτός στα τάγματα εργασίας, ως μελλοθάνατος Μικρασιάτης, κατέγραψε στο βιβλίο του «Μικρασία, χαίρε», τις τελευταίες στιγμές του Ελληνισμού των Κυδωνιών και του Μητροπολίτη Γρηγορίου:

Οι θρύλοι πίσω από το στοιχειωμένο σπίτι του Πηλίου

«Οἱ Τοῦρκοι εἶπαν στὴν ἀρχή: «Ἡ ἄδεια τῆς ἀναχωρήσεως ἰσχύει μόνον γιὰ 24 ὧρες. Ὅσοι δὲν προλάβουν νὰ φύγουν, θὰ μεταφερθοῦν στὸ ἐσωτερικὸ τῆς Ἀνατολῆς!». Ὁ Δεσπότης πῆγε καὶ βρῆκε τὸν Τοῦρκο φρούραρχο. Διαμαρτυρήθηκε: πόσοι προλάβαιναν νὰ μπαρκάρουν σὲ 24 ὧρες μὲ τὰ λίγα μέσα ποὺ ὑπῆρχαν; «Ἀντιλαμβάνομαι τὰ σχέδιά σας, εἶπε στὸν Σαμπρῆ πασά. Θέλετε νὰ μᾶς ἐξοντώσετε ὅλους. Ἀλλὰ τί ἔβρεξεν ὁ οὐρανὸς καὶ δὲν τὸ ἐδέχθη ἡ γῆ;»
Ἐπέστρεψε στὴ Μητρόπολή του κατόδυνος στὴν ψυχή:
–«Φύγετε ὅλοι ἀμέσως! Ὁ σώζων ἑαυτὸν σωθήτω!».
Τοῦ εἶπαν νὰ ἑτοιμασθῆ νὰ φύγη καὶ ἐκεῖνος. Ἀρνήθηκε.
–«Ἐφόσον καὶ ἕνας ἀκόμη ἐκ τῶν πιστῶν τοῦ ποιμνίου μου εὑρίσκεται ἐδῶ, θὰ μείνω καὶ ἐγώ».

Ο Βενέζης περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο το μαρτύριο του Αγίου πλέον της Ορθόδοξης Εκκλησίας Επισκόπου Γρηγορίου, μαρτύριο το οποίο υπέστη αυτός και πολλοί άλλοι επίσκοποι και ιερείς σε όλη τη Μικρά Ασία, οι οποίοι δεν έφυγαν, αλλά έμειναν στις πόλεις και τα χωριά τους, προκειμένου να σώσουν από τη μανία των Γενοκτόνων, όσους περισσότερους συμπατριώτες τους μπορούσαν:

«Τὴν 30 Σεπτεμβρίου τοῦ 1922 οἱ Τοῦρκοι ὁρίσανε ὡς ἡμέρα ποὺ θὰ ἐπέτρεπαν καὶ στοὺς παπάδες τῶν ἕνδεκα μεγάλων ἐκκλησιῶν τοῦ Ἀϊβαλιοῦ νὰ φύγουν. Ὁ Δεσπότης πάλι εἶπε:
– «Ἐγὼ εἶμαι ὑποχρεωμένος νὰ μείνω.»
Τέλος, πιάσαν τὸν Δεσπότη καὶ τοὺς παπάδες. Ὕστερα ἀπὸ τέσσερεις μέρες φυλακὴ καὶ βασανιστήρια, τοὺς σηκώσανε καὶ τοὺς ὁδήγησαν ἔξω ἀπὸ τὴν πόλη. Τοὺς συνοδεύανε στρατιῶτες καὶ τσέτες ὁπλισμένοι. Τοὺς γυμνώσανε, τοὺς δέρνανε, τοὺς βιάζανε νὰ περπατοῦν ξυπόλυτοι. […] Σὰν πέρασε λίγη ὥρα, ἀκούσανε πίσω τους ντουφεκιές. Τὸ ἀπόσπασμα ἑνώθηκε μαζί τους ἀργότερα. Ἕνας Τοῦρκος τοῦ ἀποσπάσματος εἶπε: –«Τὸν Δεσπότη τὸν θάψαμε ζωντανό. Οἱ ντουφεκιὲς ἦταν γιὰ τοὺς ἄλλους.» Ἀπ’ τὴν Πέργαμο συνεχίσαμε τὴ μαρτυρικὴ πορεία πρὸς τὸ ἐσωτερικὸ τῆς Ἀνατολῆς, μαζὶ μὲ τοὺς παπάδες. Ἔξω ἀπ’ τὴν Πέργαμο σκοτῶσαν τὸν γερο-ἱερέα τῆς ἐνορίας μας, ποὺ δὲν μποροῦσε νὰ βαδίση.

Τὸν παραδώσανε στὸν ὄχλο –στοὺς πολίτες καὶ στὰ παιδιά– ποὺ παρακολουθοῦσαν τὴ θλιβερὴ θεωρία. Κι ὁ ὄχλος τὸν σκότωσε μπρὸς στὰ μάτια μας μὲ λιθοβολισμό. Φτάσαμε στὸ Κιρκαγάτς. Ἐκεῖ, τὴ νύχτα, οἱ Τοῦρκοι ξεχώρισαν τοὺς παπάδες καὶ τοὺς πῆραν δεμένους νὰ τοὺς πάνε στὸ Ἀξάρι. Μάθαμε ἀργότερα πὼς τοὺς σκότωσαν ὅλους στὸ δρόμο.

Και ο Ηλίας Βενέζης καταλήγει στη συγκλονιστική του περιγραφή, αποκαλύπτοντας και το μέγεθος του εγκλήματος:

«Ἀπὸ 3.000 ἄνδρες ποὺ πιάσανε οἱ Τοῦρκοι στὸ Ἀϊβαλί, τὸν ἀνθὸ τοῦ πληθυσμοῦ, σωθήκαμε καὶ φτάσαμε, ὑστέρα ἀπὸ δεινὰ πολλά, στὴν Ἑλλάδα εἴκοσι τρεῖς ψυχὲς (ἀριθμὸς 23).

Αὐτὴ τὴ μαρτυρία καταθέτω γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία τῆς Μικρασίας, ποὺ ἔδιδε ἁγίους καὶ μάρτυρες ταπεινοὺς καὶ ἀφανεῖς, ἐπειδὴ τοὺς ὁδηγοῦσε ἕνα μόνο: ἡ πίστη καὶ τὸ χρέος».

Fontana di Trevi το σιντριβάνι των ευχών: Οι ιστορίες και θρύλοι του πιο διάσημου σιντριβανιού στον κόσμο

Και στις Κυδωνιές (Αϊβαλί), τα γεγονότα που κατέγραψαν οι διασωθέντες, οι αυτόπτες και αυτήκοοι μάρτυρες της τραγωδίας, αποκαλύπτουν το μέγεθος του εγκλήματος. Δείχνουν πως ένας ακμαίος Ελληνισμός εξοντώθηκε και όσες και όσοι σώθηκαν από τη βαρβαρότητα, εξαναγκάστηκαν σε μαζικό εκτοπισμό, αφήνοντας εστίες και πολιτισμό χιλιάδων ετών.

Το μαρτύριο του Μητροπολίτη Γρηγορίου, το έγκλημα που υπέστη αυτός και πάνω από ένα εκατομμύριο Ελληνίδες και Έλληνες, θα πρέπει να αναγνωριστεί. Κάθε άλλη άρνηση και ψεύδος από την Τουρκία, συνιστά με βεβαιότητα προάγγελο για νέα εγκλήματα. Η ανθρωπότητα, η Μικρά Ασία και η ανατολική Μεσόγειος, ο Ελληνισμός δεν πρέπει να υποστεί και άλλη βαρβαρότητα!

• σαν σημερα