«Υπόγεια Αθήνα»: Σπήλαια, υπόγειες στοές και πολλοί θρύλοι, κρύβονται στα έγκατα της Πρωτεύουσας

Μαρία Αποστόλου

Σπήλαια με στοές που ενώνονται μεταξύ τους, υπόγειες διαδρομές που χαράχτηκαν από την εποχή των αρχαίων υδραγωγείων, κρύπτες, κατακόμβες και πολλά ακόμη, βρίσκονται αθέατα, κάτω από τα πόδια μας ή σκεπασμένα καλά, με τους θρύλους να κάνουν λόγο για μυστήριες ιστορίες.

Από τον Σωτήρης Σκουλούδης

Η Αθήνα, μια πόλη με χιλιάδες χρόνια ένδοξης, αλλά και πολυτάραχης ιστορίας, κρύβει καλά κάποια μυστικά στα έγκατα της. Σπήλαια, δαιδαλώδεις διαδρομές, υπόγειες στοές και πολλοί θρύλοι, αποκαλύπτονται στο νέο βιβλίο τού πλέον ειδικού ανθρώπου που έχει αφιερωθεί εδώ και πολλά χρόνια σε όλα αυτά, με το απαύγασμα των εξερευνήσεών του να καταγράφονται στην «Υπόγεια Αθήνα».

Δείτε ακόμα: Ταξίδεψε στο μέλλον στο έτος 8973 μ.Χ. και αποκαλύπτει πώς θα είναι το μέλλον μας  «Τα πράγματα γίνονται περίεργα»

Ο σπηλαιολόγος και πολιτικός μηχανικός Πάνος Δευτεραίος, άρχισε να εξερευνά από πολύ νωρίς, προκειμένου να ρίξει -στην κυριολεξία- φως, στα μυστικά της υπόγειας πόλης μας, αν κι αυτός αποφεύγει να χρησιμοποιήσει αυτόν τον όρο.

Σπήλαια με στοές που ενώνονται μεταξύ τους, υπόγειες διαδρομές που χαράχτηκαν από την εποχή των αρχαίων υδραγωγείων, κρύπτες, κατακόμβες και πολλά ακόμη, βρίσκονται αθέατα, κάτω από τα πόδια μας ή σκεπασμένα καλά, με τους θρύλους να κάνουν λόγο για μυστήριες ιστορίες, ακόμα και τον συντονισμό πολεμικών επιχειρήσεων, που έχουν λάβει χώρα στην «Υπόγεια Αθήνα», όπως είναι και ο τίτλος του βιβλίου (εκδόσεις iwrite).

Το Newsbomb.gr μαζί με τον Πάνο Δευτεραίο είχε πραγματοποιήσει πρόσφατα οδοιπορικό στα ξεχασμένα οχυρώματα των Γερμανών, που κατακλύζουν την παραλιακή ζώνη της πρωτεύουσας.

Δείτε το βίντεο:

Δείτε ακόμα: To μαγνητικό πεδίο της Γης συμπεριφέρεται περίεργα, και οι γεωλόγοι δεν είναι σίγουροι γιατί

Στο βιβλίο «Υπόγεια Αθήνα», που θα μπορούσε κάποιος να το θεωρήσει ως την επιστημονική και τεκμηριωμένη συνέχεια του παλιού δημοφιλούς βιβλίου «Μυστική Αθήνα και Αττική», ερμηνεύοντας ή και αποκαθηλώνοντας με βάση την επιτόπια έρευνα και τα ιστορικά αρχεία, ορισμένους από τους θρύλους που αναφέρονταν, ο αναγνώστης θα έχει μια σύντομη, όσο και αναλυτική, επισκόπηση, αυτής της αθέατης, αλλά άκρως ενδιαφέρουσας και διδακτικής, πλευράς της πόλης μας.

Ο Πάνος Δευτεραίος στο Αδριάνειο υδραγωγείο (Χαλάνδρι)

Ακολουθεί η συνέντευξη του Πάνου Δευτεραίου στο Newsbomb.gr:

Newsbomb.gr: Κύριε Δευτεραίε, αρχικά ποιο ήταν το έναυσμα για αυτή τη διαρκή αναζήτησή σας, στα υπόγεια μυστικά της πόλης μας και όχι μόνο; Ποιο είναι το όραμά σας και τι θέλετε να πετύχετε;

Πάνος Δευτεραίος: Το ερέθισμα ήταν ένα παλιό -σήμερα πλέον- βιβλίο που είχα διαβάσει κάπου στις αρχές του 2000 και περιέγραφε κάποιες υπόγειες διαδρομές κάτω από την Αθήνα. Από τότε γεννήθηκε μέσα μου η επιθυμία να εξερευνήσω ο ίδιος τέτοιες υπόγειες διαδρομές και, μερικά χρόνια αργότερα, όταν η έρευνα ξεκίνησε και προχώρησε, να παρουσιάσω συγκεντρωμένο το υλικό της έρευνας ο ίδιος στο ευρύ κοινό.

Η ευρέως γνωστή μέχρι πρότινος άποψη σχετικά με τα «μυστικά» της υπόγειας Αθήνας, ήταν αυτή του συγγραφέα Γιαννόπουλου, ο οποίος βέβαια έκανε λόγο και για πράγματα τα οποία δεν αποδείχτηκαν -και μάλλον ούτε πρόκειται- ποτέ. Η δική σας πολυετής, τεκμηριωμένη πάντα με επιτόπια έρευνα αλλά και πηγές, ενασχόληση, θεωρείτε ότι αποτελεί το επόμενο «κεφάλαιο» αυτής της παλαιότερης, μάλλον περισσότερο «θρυλικής» παρά πραγματικής, έρευνας, ή αποτελεί κάτι εντελώς νέο στον χώρο; Και σε ποιον βαθμό θα λέγατε ότι η δική σας έρευνα αναιρεί τους παλαιότερους θρύλους;

Δείτε ακόμα: Ο υποθαλάσσιος «λαβύρινθος» που αν μπεις δεν βγαίνεις ποτέ  Η μοιραία απόφαση των δυτών στη πιο θανάσιμη σπηλιά της Ελλάδας

Ακριβώς αυτό ήταν το βιβλίο που ενεργοποίησε το αρχικό μου ενδιαφέρον. Και πράγματι έχει περάσει πλέον στα «θρυλικά», καθώς επίσης έχει δημιουργήσει και θρύλους με τα γραφόμενα που περιλαμβάνει. Η δική μου έρευνα περιέλαβε και σημεία που πέρασαν στη σφαίρα του θρύλου μέσω εκείνων των παλιών σελίδων, αλλά φυσικά εμπλουτίστηκε και με πολύ περισσότερα υπόγεια αντικείμενα της πόλης μας, για τα οποία είτε δεν είχε μιλήσει ποτέ κανείς είτε ήταν τελείως ξεχασμένα για αιώνες και ήρθαν κυριολεκτικά στο φως. Οι παλαιότεροι «θρύλοι» πολλών και διαφορετικών προελεύσεων, πάντως, αναιρούνται σε μεγάλο βαθμό ούτως ή άλλως, τόσο από την δική μας έρευνα όσο και από έρευνες άλλων, παλαιότερων.

Να ρωτήσω λοιπόν ευθέως, για όσους δεν έχουν προμηθευτεί ακόμα το βιβλίο σας… Υπάρχουν υπόγειες, δαιδαλώδεις στοές, κάτω από την Αθήνα, που συνδέονται και δημιουργούν μια… πόλη κάτω από την πόλη;

Υπάρχουν μεν συγκεκριμένα δίκτυα διαφόρων χρήσεων και εποχών, όπως οι σήραγγες των αρχαίων και ρωμαϊκών υδραγωγείων (Αδριάνειο, Πεισιστράτειο κ.ά.) και τα -περισσότερο βατά- δίκτυα των υπογειοποιημένων ρεμάτων του 19ου και 20ού αιώνα, αλλά σε καμία περίπτωση δεν συνδέονται όλα «αρμονικά» μεταξύ τους αποτελώντας κάποιο ενιαίο δίκτυο υπόγειων διαδρομών. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι δεν χρησιμοποιήθηκαν τμήματα των δικτύων αυτών για μυστικές μετακινήσεις ή ως κρυψώνες σε χρόνια πολέμων ή διωγμών.

Από την άλλη, υπάρχουν και οι μεμονωμένοι και περιορισμένης έκτασης υπόγειοι χώροι, όπως τα εκατοντάδες αντιαεροπορικά καταφύγια που κατασκευάστηκαν εν όψει του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και οι διάφορες κρύπτες ή «κατακόμβες» κάτω από βυζαντινούς ή νεότερους ιερούς ναούς, όπως η «Ρωσική» εκκλησία, η Μητρόπολη κ.ά.

Αδριάνειο υδραγωγείο

Δείτε ακόμα: Η στοιχειωμένη βίλα της Κηφισιάς, με τα λιοντάρια σύμβολο και η σύνδεση των Βουγιουκλάκη-Παπαμιχαήλ με το στρατηγείο των SS

Καταφύγιο Λυκαβηττού

Καταφύγιο Εθνικής Ασφαλιστικής-Χώρος ιστορικής μνήμης

Θεμιστόκλειο τείχος, πλατεία Κλαυθμώνος

Ποια ήταν για εσάς η πιο προκλητική και δύσκολη και ποια η πιο ανταποδοτική εξερεύνηση; Και επίσης, ποια είναι η αγαπημένη σας περιοχή, σε αυτή που ευχαρίστως θα πηγαίνατε ξανά για βόλτα, και όχι για να ανακαλύψετε κάτι καινούριο; Και γιατί;

Η πιο προκλητική, δύσκολη και συνάμα και η πιο ανταποδοτική εξερεύνηση ήταν αυτή του Αδριάνειου υδραγωγείου, που έγινε για πρώτη φορά επίσημα στον αιώνα μας, σε συνεργασία με όλους τους αρμόδιους και υποστηρικτικούς φορείς (Εφορείες Αρχαιοτήτων, ΕΥΔΑΠ, ΕΜΠ), ακολουθώντας διαχρονικά ανάλογες προσπάθειες του Δήμου Αθηναίων και της εταιρείας ULEN, που έγιναν κατά τα τέλη του 19ου και αρχές του 20ού αιώνα, στο πλαίσιο αξιοποίησης του υδραγωγείου ως βασική πηγή ύδρευσης της πόλης.

Αγαπημένη μου περιοχή για βόλτα, εξερεύνηση ή απλά χαλαρή έρευνα θα έλεγα ότι είναι η Αίγινα! Μπορεί να μη βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας, αλλά νομίζω ότι έχω το δικαίωμα να την αναφέρω εδώ μιας που και μέσω του βιβλίου κάνουμε μια σύντομη αλλά περιεκτική εξόρμηση στα υπόγεια εδάφη της!

Δείτε ακόμα: Οι μούμιες των βάλτων: Το μυστικό που παραμένει άλυτο μέχρι και σήμερα

Και ένα συμπέρασμα… Τι είναι αυτό που θεωρείτε ότι θα πρέπει να γνωρίζει ο κάθε Αθηναίος για την πόλη του, όσον αφορά στα αποτελέσματα των ερευνών σας;

Ότι κάτω από την Αθήνα μπορεί να μη βρίσκεται μια δεύτερη, υπόγεια «πόλη», όπως συμβαίνει για παράδειγμα στο Παρίσι (με τα ατελείωτα χιλιόμετρα υπόγειων στοών, διακλαδώσεων και επιπέδων), η πόλη μας, όμως, κρύβει τόσους αιώνες ιστορίας στο υπέδαφός της, όση είναι και η ηλικία της!

Αθήνα λοιπόν, μια πόλη με 4.000 και πλέον χρόνια ιστορίας… Θεωρείτε ότι μένουν ακόμα κι άλλα πράγματα να ανακαλυφθούν; Και, σύμφωνα με τις γνώσεις αλλά και τη διαίσθησή σας, ποια θα μπορούσε να είναι αυτά;

Οπωσδήποτε! Η έρευνα δεν τελειώνει ποτέ! Ακόμα και τώρα που το βιβλίο έχει εκδοθεί, συνεχίζει να εμφανίζεται νέο αντίστοιχο υλικό, πολλές φορές και χωρίς να το αναζητήσουμε!

Πηγή υπόγειου Ιλισού

Καταφύγιο Αρδηττού

Δείτε ακόμα: Η αιματοβαμμένη έπαυλη 13 της Πάτρας : Βίλα Λυμπερόπουλου

Κατακόμβες Ρωσικής εκκλησίας

Γέφυρα Ιλισού (1852)

Ίδια ερώτηση, για την υπόλοιπη Ελλάδα;

Η χώρα μας αποτελεί ένα ατελείωτο ερευνητικό πεδίο στον τομέα μας, αν ξεκινήσει κανείς ακόμα και μόνο από τα φυσικά σπήλαια που κρύβονται στα έγκατα της. Αν περάσουμε, δε, και στις υπόγειες τεχνητές κοιλότητες, όπως όλα αυτά που περιγράφονται στο βιβλίο για την Αθήνα, τότε είμαι σίγουρος ότι το υπάρχον υλικόν δεν θα εξαντληθεί ποτέ!

Διάβασα στο βιβλίο σας για ένα όνειρο που είδατε, και έπειτα από λίγες εβδομάδες έγινε πραγματικότητα, σε μια ανακάλυψη που κάνατε ο ίδιος, κατά τη διάρκεια της συνεργασίας σας με την ΕΥΔΑΠ. Θέλετε να μας πείτε περισσότερα για αυτό; Επίσης… Έχετε βιώσει κάποια εμπειρία που δεν θα μπορούσατε να εξηγήσετε, κατά τη διάρκεια των εξορμήσεών σας;

Εντάξει, αυτό νομίζω ότι συμβαίνει όταν εμπλεκόμαστε καθημερινά με κάποια συγκεκριμένα θέματα, τα οποία μάλιστα μας ενδιαφέρουν πολύ! Αναπόφευκτα εντυπώνονται στη μνήμη και κάποια στιγμή εμφανίζονται και κατά τη διάρκεια του ύπνου, ακόμα και αν τυχαία «δούμε» κάτι που αργότερα ομοιάζει με μια νέα μας ανακάλυψη! Ανεξήγητες εμπειρίες (δυστυχώς) όχι. Αν και ομολογώ ότι θα το ήθελα, νομίζω ότι συχνά προσπαθώ ίσως ο ίδιος να βρίσκω εξήγηση για οτιδήποτε συναντάω.

Δείτε ακόμα: Που σταματά η αλήθεια και που αρχίζει ο αστικός θρύλος; Fear of the dark: Το στοιχειωμένο σχολείο της Αθήνας

Γαλαρία παλιού υπονόμου-Κολωνάκι

Γαλαρία παλιού υπονόμου-Κολωνάκι

Πεισιστράτειο υδραγωγείο (οδός Παπαδιαμαντοπούλου)

Καταφύγιο Ερμού

Πώς θα μπορούσε να αξιοποιηθεί όλη αυτή η «υπόγεια κληρονομιά», κατά τη γνώμη σας, προκειμένου να προσφέρει στην πόλη μας; Υπάρχει κάτι που μπορεί να γίνει ώστε να έρθουμε πιο κοντά με την αθέατη Αθήνα;

Δείτε ακόμα: Σεπτέμβριος του 1968: Η μεγαλύτερη τραγωδία πριν από τα Τέμπη. Ο μοχλός κινδύνου που κανείς ποτέ δεν έμαθε ποιος τράβηξε και το προειδοποιητικό σήμα που αγνοήθηκε

Θα ήταν δύσκολο να γίνει κάποια συντονισμένη προσπάθεια, καθώς κάθε παλαιά υπόγεια κατασκευή, χώρος ή δίκτυο ανήκει σε διαφορετικό φορέα ευθύνης. Μεμονωμένα όμως έχουν γίνει κάποιες κινήσεις αξιοποίησης τέτοιων χώρων, όπως το διώροφο υπόγειο καταφύγιο της Εθνικής Ασφαλιστικής στην οδό Κοραή (ως χώρος ιστορικής μνήμης που χρησιμοποιήθηκε σαν γερμανικό κρατητήριο στα χρόνια του πολέμου), το υπόγειο κειμηλιοφυλάκιο της Μητρόπολης και λίγες ακόμα περιπτώσεις χώρων που μεμονωμένα δέχονται ή πρόκειται να δέχονται στο άμεσο μέλλον ομαδικές επισκέψεις εκπαιδευτικού χαρακτήρα, κατόπιν συνεννόησης, υπ’ ευθύνη κάποιου ιδιωτικού ή δημόσιου φορέα.

Τέτοιου χαρακτήρα ομαδικές επισκέψεις για το κοινό διοργανώνουμε τακτικά (κάθε ΣΚ) με την Terra Incognita Τeam, τόσο στο κέντρο της Αθήνας όσο και στα περίχωρα και την ηπειρωτική και νησιωτική ενδοχώρα!

Τι θα συμβουλεύατε αυτούς που γοητεύονται από τους «σκοτεινούς» και απόκρυφους κόσμους γύρω μας, όπως εσείς, αλλά δεν τολμάνε για οποιονδήποτε λόγο να ακολουθήσουν το παράδειγμά σας και να τους ανακαλύψουν μόνοι τους; Εσείς, πόσα χρόνια έχετε αφιερώσει από τη ζωή σας σε όλα αυτά;

Θα τους συμβούλευα να το τολμήσουν, με τον σωστό και πλέον ασφαλέστερο όμως τρόπο. Όχι δηλαδή κάποιος μόνος του, χωρίς παρέα, χωρίς εκπαίδευση, χωρίς εμπειρία ή χωρίς να είναι μαζί κάποιος με εμπειρία, και ουδέποτε χωρίς τα προβλεπόμενα μέτρα ασφαλείας. Η συγκεκριμένη ενασχόληση δεν είναι επικίνδυνη όσο κάποιος λαμβάνει τα σωστά μέτρα. Μπορεί όμως να γίνει, όταν κάποιος την αντιμετωπίσει επιπόλαια. Για τον λόγο αυτό ο όποιος ενδιαφερόμενος θα μπορούσε, ας πούμε, να εκπαιδευτεί σε ένα σεμινάριο σπηλαιολογίας, όπως αυτά που διοργανώνει σε ετήσια βάση η Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία π.χ. ή κάποιο από τα άλλα αρμόδια σωματεία που δραστηριοποιούνται χρόνια στον χώρο.

Κάπως έτσι ξεκίνησα και εγώ με το αντικείμενο, από το 2009 που έλαβα την πρώτη μου σχετική εκπαίδευση, ενώ είχαν προηγηθεί 4-5 χρόνια θεωρητικών και επιφανειακών μοναχικών αναζητήσεων, μέχρι να φτάσει η κατάλληλη στιγμή, που κάποτε για όλους έρχεται! Έκτοτε και μέχρι σήμερα δεν έχω πάψει να βρίσκομαι στον χώρο αυτό, είτε ως απλός εξερευνητής, είτε ως επιστήμονας ερευνητής, είτε ως ιδιώτης μηχανικός, είτε ως εκπαιδευτής και πλέον και ως συγγραφέας.

Μεγάλη γαλαρία του Κυκλοβόρου κάτω από τη Λεωφόρο Αθηνών

Δείτε ακόμα: Ελλάδα : Το στοιχειωμένο χωριό της Ελλάδας που ζουν μόνο κούκλες

Αδριάνειο υδραγωγείο (οδός Λουίζης Ριανκούρ)

Παλαιό καταφύγιο-κρατητήριο της οδού Μουρούζη

• Αθήνα
• βιβλιο